Afkoppeling HWA bij voormalig klooster

De lege tank wordt afgevoerd. Let op het overblijvende gat in de tuin.

Tekst en beeld (tenzij anders vermeld): Frits Ogg, O2G Sustainable Energy Solutions

Het plaatsen van de regenwater opvangtank.

In het voormalig Dobbelmann klooster in Nijmegen zijn nu huurwoningen gerealiseerd van de Woning Bouw Vereniging Gelderland (WBVG). Een deel van het regenwater wordt nu opgevangen in een regenwateropvangtank. Klimaatadaptatie staat hoog op de agenda van verschillende gemeentes en zeker op die van Nijmegen, dat dit jaar European Green Capital is. Water is daarbij één van de twaalf onderwerpen. Omdat ook bij renovatie de toekomstige situatie weer voor decennia wordt vastgelegd, is het zinvol aandacht te besteden aan de mogelijkheid tot opvang van regenwater en een bijdrage te leveren aan het grootste vraagstuk van deze tijd: water en waterveiligheid.

De rol van de politiek en het beleid is belangrijk. Helaas wordt alleen voor de infiltratie en niet voor gebruik van regenwater een kleine subsidie verstrekt. Jammer, infiltratie is algemeen belang en gebruik is eigen belang (regenwater is gratis). Dat wordt nu niet gecombineerd. Zelfwerkzaamheid kan de kosten van een regenwatergebruik installatie reduceren en de terugverdientijd sterk verkorten. De toekomstige stijging van de waterprijs en afvalwaterbelasting werken natuurlijk ook in het voordeel van de gebruiker.

Het ingraven en aanbrengen van de infiltratiekratten op 3,5 tot 5 meter diepte.

Projectbeschrijving

Dakdelen van het kloostercomplex.

Het project bestond uit het afkoppelen van hemelwaterafvoeren van een aantal platte daken aan de achterkant van het voormalige Dobbelmannkloostercomplex en een aantal dakdelen van de Groenestraatskerk. Deze laatste is – historisch zo gegroeid – aangesloten op de riolering van het voormalige klooster. Het totale afgekoppelde oppervlak van kerk en klooster is 381,97 m2. Het kerkbestuur reageerde enthousiast en de WBVG heeft met het kerkbestuur het afkoppelen via een contract vastgelegd.
Afkoppelen wil bij dit project zeggen: afvoer van het regenwater door middel van infiltratie en afkoppelen van de HWA (HemelWaterAfvoer) van de riolering. Aanleiding voor het project was de verwijdering van een gesaneerde olietank uit de achtertuin van het kloostercomplex. Dit in verband met toekomstige lekkage van de mogelijk achtergebleven stookolie. Ook was er een wens van de bewonersgroep iets met het eigen groenfonds te doen. De bewoners hebben jaren geleden voor centrale voorzieningen een eigen ‘revolving fund’ in het leven geroepen. Met 36 bewoners enkele euro’s per maand loopt dat na verloop van tijd toch gauw op. De woningbouwvereniging doet verder veel aan zelfbeheer en zelfwerkzaamheid. Vandaar dat de bewoners ook de handen uit de mouwen hebben gestoken bij onder meer het leggen van nieuwe HWA-buizen in de grond.

Graafwerk.

De olietank had een grootte van 8 m3. Hergebruik van de olietank was gezien de staat waarin deze na vijftig jaar verkeerde, geen optie. Het gat is hergebruikt door het plaatsen van een regenwateropvangtank van 8 m3. Hiervan kan circa 6 m³ gebruikt worden. De onderste 10 centimeter is namelijk bedoeld voor vorming van een sliblaag en de droogloopbeveiliging van de pomp. Als de regenwateropvangtank bij het voormalige klooster vol is, stroomt het teveel aan regenwater naar infiltratiekratten. Van daaruit kan het regenwater in de grond infiltreren. Regenwater wordt tegenwoordig groen water genoemd. Blauw water is oppervlakte water en grondwater. Grijs water is vervuild door bijvoorbeeld een wasmachine en zwart water is toilet water.

De tank is voorzien van een pomp die via een aparte waterleiding wasmachines in de centrale wasruimte van het complex van regenwater voorziet. Regenwater bevat geen kalk en daarom hoeft er minder waspoeder gebruikt te worden. Bij een tekort aan regenwater wordt door een vlotter in de tank een klep opengezet. Deze brengt via één van de hemelwaterafvoeren leidingwater in de tank, tot de tank met circa 1/8 van de tankinhoud met regulier leidingwater is bijgevuld. Op deze manier vindt de koppeling tussen regulier waterleidingnet en groenwaternet drukloos plaats, zodat er nooit groenwater in het leidingwater kan komen en wasmachines altijd van water worden voorzien.

Graafwerk en aanleggen tweede leidingstelsel. De stugge tyleenslang moest overal onder en tussendoor.

Praktijkervaringen

Afkoppelen en afstoppen van de riolering. De zwarte buis is de nieuwe HWA. In het midden links de afgestopte grijze oude HWA. Daarboven de bladvanger en onderaan de bestaande riolering.

Tijdens de uitvoering van het project kwamen de bewoners voor diverse uitdagingen te staan. Zo moesten de ondergrondse leidingen door de fundering heen. Dat vroeg veel extra arbeid. Ook kwam men veel in gebruik en in onbruik zijnde leidingen in de grond tegen bij het graven. Denk aan oude rioleringsputten, een onbeschermde glasvezelleiding en grondkabels voor elektra. Fijn dat de gemeente veel oude rioleringstekeningen online heeft staan. Helaas zijn ze niet altijd even betrouwbaar: soms voordelig, soms nadelig.

Ook bleek de stugheid van de tyleen regenwaterleiding niet altijd even handig. De 40 mm tyleenslang waterleiding heeft grote bochten en moest soms tussen de bestaande structuur ‘ingevlochten’ worden. Hierdoor moest ook een groter verval worden gekozen om in gebruik zijnde leidingen in het traject van de nieuwe regenwater afvoer te kunnen kruisen. Daardoor ligt de tank één meter dieper dan gebruikelijk. De tyleenslang is tijdens het ingraven niet altijd afgetopt geweest, waardoor zand en kiezel in de leiding is gekomen. Bij de ingebruikstelling bleef een kiezelsteen in de drukregelaar hangen met alle gevolgen van dien.

In de centrale wasruimte is op een montagebord de technische installatie aangebracht, alsook een tweede groenwater waterleidingnet voor de wasmachines. De oude aansluitingen blijven aanwezig (linksonder op de foto) als back-up. Linksboven de regelunit voor de pomp ‘DBS Bijvulsysteem’ (leverancier: GEP Benelux BV, www.regenwater.nl). Daaronder de watermeters en rechts daarvan de filterunit. De watermeters en het filter zijn tegelijk met een controle van de installatie door loodgietersbedrijf Willy van Sonsbeek geplaatst bij de ingebruikname. Onderaan is horizontaal de tweede groenwaterleiding te zien. Voor het onderbrengen van de automatiserings elektronica is een 40 jaar oude stalen brandmeldkast hergebruikt (rechtsboven).

Aantal m³ regenwatergebruik 2016-heden. De dip in juni 2017 is een droge periode geweest en een technisch probleem met het bijvullen. Uit de grafiek kan opgemaakt worden dat het gebruik nog flink omhoog kan. Aan uitbreiding van het gebruik wordt nu gewerkt (o.a. toiletten). Bron: Stichting beheer Dobbelmannklooster.

Verder is de keuze gemaakt, om de sleuf voor de extra HWA (110 mm) PP rioleringsbuis naar de tank en infiltratie kratten met de hand uit te graven en niet met een graafmachine. Omdat een deel van de buizen onder een pad lopen, wilde de WBVG dat we gebruik maakten van PP buis omdat die een veel grotere druk kan hebben dan de standaard grijze buis. Ook zijn overal schuifmoffen toegepast om indien nodig alles weer in de oude staat te kunnen herstellen/veranderen (behalve de afkoppeling van het riool, die is gelijmd afgetopt). Ook is omwille van de subsidie van iedere ontkoppeling van de HWA van de riolering een foto gemaakt! Een specifiek probleem blijkt de hoeveelheid water die bij regen bij de (zinken) bladvangers in de zinken HWA langs de gevel, pal naast de gevel terecht komt. Een kunststof bladvanger in een kunststof HWA geeft ook die problemen. Eigenlijk zou een opleiding voor industrieel ontwerpen hier eens naar moeten kijken…
Alles is goed gegaan maar bij een volgend project moet samen met een gronddeskundige gekeken worden naar instortingsgevaar bij het uitdiepen van een put. Verder is installeren ook een vak. Het is heel goed geweest samenwerking te zoeken met een installateur om speciale koppelingen (bijvoorbeeld aan de tyleenslang) te realiseren en de eindcontrole te doen. Dat is ook handig voor storingen als de bewoners met kennis van zaken verhuizen of op vakantie zijn.

Meten is weten

10 cm vloerzand wordt aangebracht voordat de tank geplaatst wordt.

Omdat de grootte van de tank bepaald is door de beschikbare ruimte en financiële middelen en niet bekend is wat het gemiddelde watergebruik – door een combinatie van alleenstaanden en gezinnen – is, is het systeem van meters voorzien. Zolang de drinkwatervoorziening niet wordt aangesproken voor het wassen, kan het groenwaterleidingnet uitgebreid worden (naar bijvoorbeeld de toiletten in het complex). Meten is weten. De meters zijn uitgerust met digitale (puls) uitgangen.

In de centrale wasruimte is op een montagebord de technische installatie aangebracht, alsmede een tweede groenwater waterleidingnet voor de wasmachines. De oude aansluitingen blijven aanwezig als back-up. Omdat er geen data beschikbaar is over het watergebruik voor wassen in wooncomplexen met gemengde woonvormen, zijn in de installatie verschillende meters opgenomen. Na verloop van tijd wordt zo duidelijk of het groenwater leidingnet nog uitgebreid kan worden als het waterniveau in de regenwateropvangtank ‘te hoog blijft’. Inmiddels is na 28 maanden gebruik en handmatig meten, duidelijk dat dat zeker het geval is (april 2018). De metingen zijn wekelijks handmatig uitgevoerd. Aan de digitalisering van het meetsysteem wordt nog gewerkt. De tank is nagenoeg continue vol geweest door de regelmatige regenval in de loop van de tijd. Het functioneren, watergebruik en het rendement van de installatie wordt als app voor de gebruikers beschikbaar gemaakt. Open vragen zijn onder andere nog het meten van de kwaliteit van het regenwater en het meten van het vervangingsmoment van de filters. Scholen zijn hierbij uitgedaagd een oplossing te vinden. Op het internationale waterforum is uit de daar gestelde vragen te herleiden dat deze vragen wereldwijd spelen.

Deze niet meer gebruikte verzamelput zat in de weg en moest verwijderd worden. De oranje kabel is de glasvezel voor internet en TV…