De Waterstraat is onderdeel van The Green Village. Dit groene dorp is een proeftuin voor duurzame ontwikkeling op de campus van TU Delft. De Waterstraat gaat specifiek over vindingen omtrent klimaatadaptatie.

Tekst: Arie Grevers

Het kwik steeg tot boven de 35 graden. Een prima dag om het te hebben over klimaatverandering, de gevolgen ervan en hoe de MKB Infraondernemers kunnen helpen met voorzieningen tegen wateroverlast en hittestress. Dat was het thema van het programma na afloop van de MKB Infra ledenvergadering die voor de gelegenheid plaatsvond in een gebouw op het TU-terrein in Delft. Hier is ook The Green Village met z’n Waterstraat, een demonstratieterrein voor nieuwe gww-vindingen die de klimaatadaptatie versoepelen. Een bezoek aan deze straat met demonstraties door de bedenkers van de producten stond op het programma (zie kader). Maar voordat het zover was, verzorgden Tom Schoenmaker en Albert Jan Kerssen inleidingen over de klimaatadaptieve wijk.

Aanpak wateroverlast

Tom Schoenmaker is projectleider Klimaatbestendige Stad, lector urban technology aan de Hogeschool Amsterdam en beleidsadviseur civiele werken in de gemeente Huizen. Zijn voorbeelden komen uit die gemeente. Daar zijn stresskaarten voor hitte en wateroverlast gemaakt om knelpunten te traceren. Dit geheel overeenkomstig het gedachtegoed verwoord in de programmapunten van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptie 2018.
Er is in Huizen neerslag gemeten met uitschieters naar een neerslagintensiteit van 90 mm per uur en dat is extreem veel. Neerslag die je volgens de statistieken hooguit eens in de 500 jaar verwacht. Maar het is aannemelijk dat ’t vaker zal voorkomen. Schoenmaker: “En daar wil je dan een oplossing voor bedenken. De volgorde die je daarbij hanteert: vasthouden, bergen en dan pas afvoeren. We zoomen in op straatniveau en kijken waar we barrières kunnen wegnemen of het maaiveld wat omlaag kunnen brengen om het water te laten wegzakken. Simpele maatregelen, laag fruit, waardoor je al een effect kunt sorteren. Toch zitten we dan nog met een probleem van 3000 m3 water tijdens pieken. Het bergen van water op een rotonde biedt met 800 m3 maar voor een deel soelaas. Gelukkig staat ons nog een scala aan technische oplossingen ter beschikking.” Hij noemt de waterbergende weg, wateropvangsystemen ondergronds, waterpasserende bestrating, wadi’s, regentuinen, waterpleinen. “En ook particulieren willen inmiddels graag meedenken.”
Een goede ontwikkeling, meent de projectleider Klimaatbestendige Stad. Want veertig procent van het grondoppervlak is openbare ruimte en maar liefst zestig procent is in handen van particulieren. Daar zou je in principe veel kunnen bergen. Het boekje ‘Het klimaat past ook in uw straatje’ speelt daar op in en doet handreikingen hoe je door eenvoudige ingrepen al iets kunt doen tegen water- en hitteoverlast. Er zijn onder meer tien wijktypologieën gedefinieerd, die zo ongeveer alle voorkomende situaties in de Nederlandse dorpen en steden afdekken. Er zijn kengetallen ontwikkeld en daaruit blijkt, dat de groene straat meer oplevert dan het kost. Tenminste als je ook de herstelkosten van de schade meeneemt. Een boekje met voor elk wat wils, dus. Tenminste als het gaat over de bestaande gebouwde omgeving. Maar hoe kun je anticiperen op klimaatproblemen op nieuwbouwlocaties?
Schoenmaker: “Dat begint met de constatering, dat je niet overal zomaar moet gaan bouwen. Door stresstesten filter je de geschikte bouwlocaties eruit. En verder volg je de trits vasthouden, bergen en afvoeren. In die volgorde en natuurlijk gebruikmakend van alle technische inzichten en oplossingen.” Wie een rol wil spelen bij de integrale oplossing van klimaatproblemen, doet er goed zich die inzichten eigen te maken. Met name mkb’ers, die van huis uit al veel kennis hebben, kunnen zich onderscheiden door flexibel en creatief in de springen op de uitdagingen.

Hittestress

Albert Jan Kerssen van BTL Advies presenteerde de casus Regenboogbuurt in Almere. Deze buurt van ongeveer één vierkante kilometer was toe aan groot onderhoud, want de bodem was tien tot vijftig centimeter gedaald. Verder waren wateroverlast en hittestress problemen, waarvoor een integrale oplossing werd gezocht. De eisen qua wateroverlast: tien centimeter water moet binnen vier uur weg zijn en de buffer is binnen 48 uur weer beschikbaar.
Criteria voor hitte zijn lastiger voor te schrijven. Men kwam niet veel verder dan de eis dat het koeler moest worden in de wijk. “We weten wel hoe we hitte moeten omschrijven: de gevoelstemperatuur is een optelling van de luchttemperatuur, de luchtvochtigheid en de wind/luchtstroming. Maar dan weet je nog niet zo heel veel. We hebben toen een hittekaart gemaakt, waarop je kunt zien waar de warmte zich concentreert. De basisschool in de wijk bleek de heetste plek van de wijk; een grote rode vlek op de kaart. Kerssen: “De betrokken aannemer kwam met het idee om het dak helemaal te vergroenen door het te beplanten. Ook het plein is op de schop gegaan. Nu is de school een lichtend voorbeeld voor de buurt, een uithangbord voor hoe je de gebouwde omgeving op een klimaatbestendige manier kunt inrichten. De school was helemaal grijs en is nu groen. De verantwoordelijk wethouder had er anderhalve ton voor uitgetrokken, maar het was de investering dubbel en dwars waard.”
Enkele maatregelen voor de Regenboogwijk op een rij:

• hemelwater afvoeren via gescheiden stelsel en infiltreren in de bodem;
• overstort creëren in het groen;
• alle straatkolken worden infiltratiekolken;
• bij voorkeur geen straatkolk; waar mogelijk direct infiltreren in de groenzones;
• 25% minder verharding;
• participatie van bewoners bevorderen door ‘laagdrempelige’ maatregelen.

“Door de wijk groener te maken, krijg je meer schaduw, meer verdamping en dat leidt tot afkoeling”, besluit Kerssen.

Bezoek aan de Waterstraat

De Waterstraat is onderdeel van The Green Village. Dit groene dorp is een proeftuin voor duurzame ontwikkeling op de campus van TU Delft. Ondernemers kunnen er hun klimaatvindingen testen en eventueel met hulp TU-studenten verbeteren. Regelmatig komen opdrachtgevers op bezoek om te kijken of een vinding rijp is voor hun praktijk. De Waterstraat gaat specifiek over vindingen omtrent klimaatadaptatie. Vertegenwoordigers van de bedrijven in de Waterstraat waren graag bereid hun producten te demonstreren en toe te lichten aan de leden van MKB Infra. Deze op hun beurt toonden zich een aandachtig en tegelijk kritisch publiek. Enkele boeiende ontwikkelingen:

• Drainvast is een product dat ontwikkeld is door een lid van MKB Infra, Arjan Min. Het is een combinatie van een vilten voeg en een drainagesysteem. Het vilt zorgt ervoor dat de voeg niet dichtslibt en het water ook na langere tijd snel zijn weg vindt naar waterkolken onder het wegdek. Op www.drainvast.nl is onder downloads een heldere animatie te zien die het systeem op slag inzichtelijk maakt.\
• Flowsand is een product van Aquaflow. Aan standaard brekerzand is een high-tech wateradditief toegevoegd. Daardoor zakt er volgens de ontwikkelaar tot 300% meer water door dicht straatwerk. Hij becijfert dat er in straten en op pleinen waar het product in en onder de klinkers is aangebracht 50 tot 75 procent van de neerslag niet afgevoerd hoeft te worden, maar in de bodem opgenomen wordt (www. aquaflow.nl.).
• Het Bufferblocksysteem is een variant op de plastic drainagekratten. Doordat ze van beton zijn is echter te volstaan met een veel geringere deklaag. Regenwater komt via een waterdoorlatende wegverharding of via straatkolken in de holle ruimtes van de Bufferblocks, waarna het water verder infiltreert in de bodem of wordt afgevoerd. De Bufferblocks hebben een water opslagcapaciteit van 266 tot 532 liter per vierkante meter en kunnen zware verkeersbelastingen aan (www.bufferblock.nl).
• De Urban Rainshell is een oplossing om het hemelwater tijdens piekbuien af te koppelen via kolken en te bufferen in een bed van een schelpenmix. Dit bed is afgedekt met een speciale funderingslaag waardoor er zwaar verkeer overheen kan. Vervuild wegwater stroomt via de schelpen naar een afvoerverzameldrain dat ingebed is in mineralen die het water zuiveren van zware metalen, minerale oliën en PAK (www.ewb.solutions/urbanrainshell).
• Spogro is een product van Green Soil Bag. Het product bestaat uit gerecyclede steenwol uit de glastuinbouw dat gemengd wordt met te vaste aarde onder plaveisel. Na menging ontstaat een bodem met een hoge waterbufferende capaciteit die ook nog eens vruchtbaar is voor bomen en struiken (www.greensoilbag.com).