PV maakt geluidsscherm haalbaar en betaalbaar

Tekst: Henk Wind
Foto’s: Gemeente Alkmaar, tenzij anders vermeld

Aan de noordzijde van de rondweg is gekozen voor een achterover hellend betonscherm met PV-panelen; aan de zuidzijde komt een groenscherm. Foto: Dick Hendrikse.

Inmiddels is de bouw van het Energieleverend Geluidsscherm volop gaande. Er is een noord- en een zuidscherm. Het noordscherm staat met de wegzijde in de zon. Dit is een betonnen scherm dat 18 graden achterover helt en waarop volop PV-panelen zijn geplaatst. Het zuidelijke scherm is een heel andere constructie. De wegzijde van dit scherm staat in de schaduw, terwijl de andere zijde grenst aan een ecologische strook met veel bomen. Daarom is hier gekozen voor een geluidsscherm van stalen staanders met geperforeerde staalprofielplaten waartussen steenwol is aangebracht en waartegen hedera zal gaan groeien. Op de bovenzijde van dit scherm is wel een strook PV-panelen aangebracht. Overhangende takken worden echter niet weggesnoeid. Diodes zorgen er voor dat de panelen toch elk hun maximale opbrengst genereren.

De bouw van het zuidelijke scherm is volop gaande. Dit wordt een scherm van geperforeerde staalplaten met steenwol daartussen en begroeid met hedera. Bovenop komt een schuin geplaatste strook met PV-panelen..

Regionale energiestrategie

Er ging een jarenlang traject aan vooraf voordat de bouw kon starten. Projectmanager Julia Mölck van de Gemeente Alkmaar raakte in 2019 bij de verkenningsfase betrokken. “Al in 2018 ging de Gemeente Alkmaar met marktpartijen rond de tafel om de mogelijkheden te verkennen om tegemoet te komen aan de wens van de bewoners om een geluidsscherm langs de rondweg te realiseren. Daar is het idee ontstaan om er een Energieleverend Geluidsscherm van te maken. Wie met het idee kwam, is niet meer te achterhalen. Dat wordt geclaimd door buurtbewoners, maar ook door marktpartijen en door iemand binnen de Gemeente. Een goed idee heeft nu eenmaal vele vaders.”

In die jaren werd in het kader van de regionale energiestrategie gezocht naar plaatsen voor energieopwekking, zoals zonne-akkers. Met PV-panelen in het geluidsscherm was één plek alvast gevonden. Ook bleek het scherm zeer voordelig te zijn: het kost nu ongeveer 60% van de marktconforme prijs van andere geluidsschermen. De totale kosten bedragen 7,1 miljoen euro, plus kosten voor onvoorziene werkzaamheden. Een deel – ongeveer 1,7 miljoen euro – wordt bekostigd met een EFRO-subsidie (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling). Daarnaast betaalt een SDE-subsidie zich uit aan de hand van de hoeveelheid elektriciteit dat het scherm produceert. En dan zijn er nog de inkomsten door de verkoop van de opgewekte stroom. De Provincie Noord-Holland draagt 295.828 euro bij. De gemeente Alkmaar financiert het resterende bedrag.

Aanbesteding in bouwteam

Veel voorbeelden van PV-panelen langs wegen waren er toen nog niet. De projectgroep kon eigenlijk alleen een voorbeeld vinden in Pijnacker-Nootdorp, waar BAM en SCX Solar PV integreerden in een glazen geluidsscherm van 480 meter lang langs de N470. De geringe ervaring leidde er toe dat een aanbesteding werd gedaan voor nadere uitwerking van het idee in bouwteam. Julia: “We hadden een Programma van Eisen opgesteld, waarin onder meer de akoestische werking was opgenomen en de opbrengst die de PV-panelen zouden moeten genereren. In het bouwteam werkten we van scratch af tot een DO. Daarna was er een knip, waarbij zowel de Gemeente als de marktpartijen konden bekijken of ze met elkaar door wilden gaan. Dat is een heel ander traject dan dat je een ontwerp kant en klaar voorschotelt. Je komt in een bouwteam lopenderwijs steeds dichterbij een ontwerp. We hadden in de aanbesteding ook nadrukkelijk opgenomen dat bij deze uitwerking de bewoners betrokken moesten worden. Ook Hogeschool Inholland werd bij de ontwikkeling betrokken.”

In eerste instantie waren er twee partijen geïnteresseerd voor inschrijving op deze aanbesteding. Na oriënterende gesprekken haakte één daarvan echter af. De partij waarmee de Gemeente uiteindelijk in zee ging was een combinatie van aannemer K_Dekker, Krinkels, Sunconnect en Sunprojects. Zij werkten samen in bouwteam ongeveer een jaar lang aan de voorbereidingen voor een DO. “Dat was een heel intensief traject, waarin we wel een stuk of 50 onderzoeken hebben gedaan. Variërend van kabels en leidingen en constructie tot Aerius-berekeningen en onderzoeken naar flora en fauna”, vertelt Julia.

Dichter bij de weg

Projectleider Timon Pouwels van de Gemeente Alkmaar / Stadswerk072: “We werken hier deels langs een provinciale weg en het is een ecologische zone. In ons eerste plan moesten we meer dan honderd bomen kappen en tachtig fors snoeien. Uitgangspunt van de gemeente is dat er zo min mogelijk bomen worden gekapt. Toen zijn we gaan kijken of we dichter bij de weg konden bouwen. Het noordscherm staat nu op een afstand van 7 meter en meer; het zuidscherm op 4,5 meter en meer. Dat scheelde veel in bomenkap. Maar daar zit je dan wel met allerlei kabels en leidingen van nutsvoorzieningen voor Alkmaar-Noord en de Noordkop. Ook moesten we kijken of er dan geen letterlijke ‘tunnel-visie’ zou ontstaan met invloed op de verkeersveiligheid. En hoe zit het dan met schade door steenslag? Daarbij heb je langs het scherm ook een onderhoudszone nodig.” Julia vult aan: “Bij al die onderzoeken was er dan ook nog tijdsdruk om de subsidies zeker te stellen.”

Het eerste idee van het ontwerpteam was om een scherm te realiseren van stalen staanders met daartussen PV-panelen. Timon: “Maar we wilden een maximale geluidsdruk op de woninggevels realiseren van 55 dBA op 4,5 meter hoogte. Daarvoor bleken we een zwaardere constructie nodig te hebben en kwamen we dus op beton uit. Maar een zwaarder scherm heeft ook een zwaardere fundering nodig, wat nog versterkt wordt doordat het scherm achterover helt. Om de tracés van kabels en leidingen en fietstunnels te passeren, moesten we overkluizingen realiseren tot wel 20 meter. Dat hebben we gedaan met stalen buisliggers op verzwaarde paalfunderingen.”

Met stalen buisliggers worden overkluizingen gemaakt over fietstunnels en tracés voor kabels en leidingen.

Netaansluiting

De PV-panelen zijn met drie transformatorhuizen aangesloten op het net. Julia: “Daar waren we nog precies op tijd mee. Dat hebben we al in de bouwteamfase aangevraagd, terwijl het nog niet zeker was dat het uiteindelijk allemaal door zou gaan. We hebben ons op vrijdagmiddag ingespannen om alle contracten met Alliander rond te krijgen. En op zaterdag kwam naar buiten dat er geen zware netaansluitingen meer gegeven zouden worden.” Ook het contract met de energiemaatschappij werd op het juiste moment gesloten, waardoor er nog geen sprake is van het betalen van terugleverkosten.

Met de opbrengsten van de PV-panelen wordt onder meer het onderhoud bekostigd. Julia: “Dat hebben we met een contract van 15 jaar aan dezelfde marktpartijen gegund. Dat gaf hen een extra stimulans om te komen tot onderhoudsarme oplossingen.” Zo zijn de PV-panelen voorzien van een extra coating, waardoor vervuiling door het verkeer er minder aan hecht. Timon: “Doordat er veel bomen in de omgeving staan, komt er ook wel veel vogelpoep op de panelen. Maar bij een goede regenbui spoelt dat er weer af. Daarnaast worden de schermen eens per jaar gereinigd. Op het beton is een anti-graffiti coating aangebracht.”

De PV-panelen zijn voorzien van een extra coating zodat ze met een regenbui snel weer schoon spoelen.

Digitale brochure

Inmiddels zijn in de loop der tijd her en der ook andere geluidsschermen met PV-panelen verrezen. Toch wil Alkmaar met het project graag een stimulans zijn voor anderen. “We hebben er bewust voor gekozen om al onze informatie te delen met anderen”, vertelt Julia. “Dat wisten ook de marktpartijen van tevoren en die werken daar ook volop aan mee. Ze geven daarmee veel weg, maar het kan ook een verkooptool zijn doordat ze laten zien wat ze kunnen. We hebben al onze informatie gebundeld in een digitale brochure, waarin alle onderdelen te vinden zijn. Van de aanbestedingsprocedure tot en met de technische tekeningen. Natuurlijk moet een andere gemeente dat nog in zijn eigen omgeving en grondslag inpassen, maar het scheelt wel heel veel tijd. Toen wij bezig waren met de aanbesteding in bouwteam, heb ik andere gemeentes gevraagd hoe zij dat hadden aanbesteed. Maar die informatie delen was allemaal moeilijk. Terwijl het heel veel uren scheelt als je die informatie beschikbaar hebt.”

“We hebben zelfs een eenvoudige rekentool gemaakt om de kosten te berekenen. Wij realiseren 2,5 kilometer geluidsscherm, maar met de tool kun je ook een eerste inschatting maken wat bijvoorbeeld 300 meter kost of juist 5 kilometer. Daarmee kun je snel beslissen of je wel of niet doorgaat met de ontwikkeling.”

“We zijn blij te zien dat er veel belangstelling voor is. Bij de presentatie van de digitale brochure in november 2023 kregen we veel positieve reacties. Je kunt zelf zeggen dat je iets moois doet, maar het is nog veel mooier als anderen dat zeggen. Concrete projecten van anderen heb ik nog niet gezien, maar dat heeft ook voorbereidingstijd nodig. Wij vinden in ieder geval dat we er trots op mogen zijn dat we dit gefikst hebben.”

De digitale brochure is hier te vinden.