Het verkeer beïnvloeden

Het wordt steeds drukker op de wegen, zeker nu de economie langzaam begint aan te trekken. Logistiek Nederland is weer meer op de weg, terwijl het autobezit per gezin alsmaar blijft stijgen.

De keerzijde is dat er meer knelpunten ontstaan op de weg. Behalve de verbreding van enkele snelwegen groeit de capaciteit van de infrastructuur nauwelijks en parkeergelegenheden nagenoeg niet. Dit heeft opstoppingen, parkeerproblemen en milieuoverlast tot gevolg. Om Nederland rijdend te houden, kan met de inzet van verkeersmanagement maatregelen het verkeer optimaal worden verdeeld over de schaarse ruimte en tijd.

Tekst: Piet Weiland en Leon Deckers

Een enkel verkeerslicht is niet genoeg om alle verkeersproblemen op te lossen, maar door verkeersmaatregelen op een gecoördineerde manier in te zetten, kan wél het nodige effect worden bereikt. Bij verkeersmanagement wordt informatie verzameld over de actuele verkeerssituatie, op basis waarvan wordt besloten welke acties worden genomen en welke acties met dynamische maatregelen worden uitgevoerd. Het doel is dat het verkeer binnen de randvoorwaarden van leefbaarheid en veiligheid beter kan blijven doorrijden. Door meerdere maatregelen tegelijkertijd in te zetten, wordt het mogelijk het verkeer niet alleen op knelpuntlocaties te managen, maar hele verkeersstromen te begeleiden of om te leiden.

Verkeerslichten

Met name op het wegennet van gemeenten en provincies zijn al veel verkeersmanagement maatregelen, vooral verkeerslichten, aanwezig, die sterk zijn ingericht op het managen van het lokale verkeer. Verkeerslichten zijn vaak geplaatst om conflicterende verkeersstromen op een veilige en zo vlot mogelijke manier het kruispunt te laten passeren. Deze verkeerslichten bepalen in sterke mate de doorstroming van het verkeer. Door bij het ontwerpen en inregelen van deze lichten meer rekening te houden met de doorstroming op routes, zoals met een groene golf, kan sluipverkeer en de uitstoot van voertuigen worden beperkt.

Het belang van verkeerslichten om verkeer rijdend te houden, blijkt uit de ontwikkeling van nieuwe manieren om ze aan te sturen. Ten eerste is er ODYSA®, een product dat DTV Consultants heeft ontwikkeld, dat automobilisten een individuele groene golf biedt. Het instrument meet, berekent en presenteert informatie – in de vorm van een adviessnelheid – aan de individuele weggebruiker, zodat hij bij het eerstvolgende verkeerslicht kan doorrijden. Deze adviessnelheid kan op borden langs de weg worden getoond of via bepaalde systemen ín het voertuig.

ODYSA® voorkomt onnodige stops en beperkt zo de uitstoot van voertuigen sterk. Onderzoek op de Westpoortweg in Amsterdam wees uit dat er een sterke afname in schadelijk stoffen was:

• koolwaterstof (HC) met 84 procent;

• koolmonoxide (CO) met 91 procent;

• kooldioxide (CO2) met 17 procent;

• stikstof (NOx) met 66 procent.

Het is ook mogelijk automobilisten met oplichtende LED’s in de weg te begeleiden. De realisatie hiervan is onderdeel van het project ‘Weg van de toekomst’ in Oss. Daarnaast kan een verkeerslicht langer op groen blijven als er een vrachtwagen aankomt. Op enige afstand voor de verkeerslichten wordt gemeten dat vrachtverkeer in aantocht is en hoe snel dit voertuig rijdt. Wanneer andere weggebruikers daardoor niet te lang hoeven te wachten, verlengt het verkeerslicht het groen tot de vrachtauto is gepasseerd. Met name in haven- en industriegebieden en op provinciale wegen sorteert dit veel effect op het gebied van milieu. Vrachtwagens die moeten stoppen en optrekken verbruiken immers vele malen meer brandstof dan de vrachtwagens die kunnen doorrijden. Daarnaast zijn deze langzaam optrekkende vrachtwagens een bron van ergernis voor de automobilist, die ze uit oogpunt van duurzaam veilig bijna nergens meer mag inhalen.

ODYSA® voorkomt onnodige stops en beperkt zo de uitstoot van voertuigen sterk.

ODYSA® in een auto.

Dynamische systemen

Naast verkeerslichten zijn er diverse andere verkeersmanagementinstrumenten. In veel binnensteden zijn parkeerroute informatie systemen beschikbaar, die automobilisten informeren over de bezetting van parkeergarages. Afhankelijk van de bezetting, drukte op de routes of afgesloten wegen – wegens een evenement of wegwerkzaamheden – kan naar een alternatieve parkeerroute worden verwezen. Daarnaast zijn de dynamische route informatie panelen (DRIP’s) in opkomst. Deze systemen tonen het verkeer informatie over de reistijd of filevorming op bepaalde routes. Hiermee zijn de routekeuzes van de weggebruikers te beïnvloeden, waardoor onnodig lange reistijden of filevorming wordt voorkomen.

In reguliere situaties is het nut van informerende DRIP’s beperkt. Echter, in geval van ernstige hinder, zoals bij een ongeval, kan het verkeer met de DRIP’s over een alternatieve (omleidings)route worden begeleid. Als de verkeerslichten op deze alternatieve route meer groen geven aan dit verkeer, dan worden de negatieve gevolgen van het ongeval beperkt. Met name in stedelijk en stadsregionaal gebied, waar drukke routes en verschillende modaliteiten elkaar kruisen, is dit van belang; zonder ingrijpen en omleiden zoekt het verkeer vaak zelf zijn weg, met allerlei opstoppingen tot gevolg.

Er zijn nog meer instrumenten te benoemen die voor verkeersmanagement doeleinden worden ingezet. Het kenmerkende element van al deze instrumenten is dat ze dynamisch zijn. Afhankelijk van de verkeersomstandigheden moet er iets kunnen worden veranderd aan de werking. Zo kunnen dynamische rijbaanmarkering of opstelstroken bij verkeerslichten onderdeel zijn van een verkeersmanagementsysteem. Een ander voorbeeld is het systeem Dynamax, dat Rijkswaterstaat gebruikt om te experimenteren met dynamische maximum snelheden. Afhankelijk van de verkeersdrukte, weersomstandigheden of hoeveelheid smog, wordt het verkeer een lagere maximum snelheid opgelegd.

Processen managen

Verkeersmanagement instrumenten hebben het meeste effect wanneer men kijkt naar de rol van een kruispunt binnen een heel netwerk en de gemaakte verplaatsingen en niet alleen naar het functioneren van één kruispunt. Voordat verkeersmanagementsystemen op het netwerk kunnen worden ingezet, zijn goede afspraken tussen wegbeheerders noodzakelijk. Zij dienen samen te bepalen welke verkeersstromen het meest relevant zijn in een gebied. Anders geformuleerd; welke weg moet ten koste van andere wegen berijdbaar blijven, omdat het anders ook op andere plekken vastloopt? Zodra zicht is op deze prioriteitstelling tussen de wegen, kan een aanpak van de verkeersproblemen worden bedacht. Hiervoor worden bijeenkomsten georganiseerd met alle betrokkenen en wordt het proces stap voor stap begeleid. Wat zijn de werkelijke problemen, mogelijke oplossingsrichtingen en het uiteindelijke doel? Op welke manier kunnen we knelpunten aanpakken en verkeersproblemen voorkomen met de inzet van verkeersmanagementmaatregelen?

Mobiliteitsmanagement

Verkeersmanagement is nauw verbonden met mobiliteitsmanagement. Waar verkeersmanagement het beïnvloeden van het verkeer is, draait mobiliteitsmanagement om de keuze vooraf: hoe reis ik van A naar B? Ga ik überhaupt wel reizen of kies ik er bijvoorbeeld voor thuis te werken? Ofwel, bij mobiliteitsmanagement wordt geprobeerd om de vervoersvraag te verdelen over verschillende vervoerwijzen en de tijd. Met de fiets of met de auto? Thuis of op kantoor? Voor deze keuze wint de verkeersdeelnemer informatie in, over files of over treintijden. Deze benodigde verkeersgegevens worden deels ook voor verkeersmanagement doeleinden verzameld. Andere informatie moet komen van de exploitanten van het openbaar vervoer. Door de informatie gecombineerd aan te bieden, ontstaat multimodale reisinformatie. Deze informatie wordt in principe aangeboden door service providers zoals de ANWB en de Verkeersinformatiedienst.

Ideale combinatie

De verkeersdoorstroming is gebaat bij het combineren van verschillende mogelijkheden. Verschillende verkeersregelingen worden gecombineerd tot een groene golf, verschillende verkeersinstrumenten worden gecombineerd om verkeer over alternatieve routes te begeleiden en de combinatie tussen multimodale reisinformatie en verkeersmanagement maakt dat verkeersdeelnemers goed voorbereid op weg kunnen gaan, terwijl ze op weg worden geholpen in hun keuzes als de situatie daarom vraagt. Een standaardoplossing bestaat niet; afhankelijk van de specifieke situatie blijft het altijd een zoektocht naar de ideale combinatie van verkeersmanagementinstrumenten.

Piet Weiland en Leon Deckers zijn werkzaam als Consultant respectievelijk Senior Adviseur bij DTV Consultants. Als verkeerskundig onderzoeks- en adviesbureau, met voornamelijk gemeenten en provincies als opdrachtgevers, heeft DTV Consultants een brede blik op de mogelijkheden en onmogelijkheden van verkeersmanagement.