Van kletsnat tot klinkerpad

Fotografie: Vandersanden , Wienerberger
Tekst: Nicole Beaujean | N.B. tekst & advies

Klei dus. Het lijkt een flauw raadsel, maar klei is de grondstof voor bakstenen, straatklinkers en keramische dakpannen. Bovendien wordt klei gebruikt voor de bouw en ophoging van onze dijken. Om onze voeten droog te houden dus, op straat en rondom rivieren. Sterker nog: zouden we géén klei winnen, dan neemt de kans op overstromingen toe.

Hardste klinkers

Even terug naar de vijftiende eeuw, de bloeiperiode van steden als Utrecht en Leiden. Destijds werden de straatstenen gebakken in veldovens. Alleen de hardste klinkers waren geschikt voor het plaveien van wegen, voornamelijk in steden.

In de eeuwen daarna nam het gebruik van straatbaksteen toe. Halverwege de negentiende eeuw kwam de mechanisatie op gang en ontstonden vaste ovens. Daardoor was het mogelijk meer en betere stenen te produceren. Vanaf 1850 verschenen steeds meer steenfabrieken, omdat de klei in de uiterwaarden van de grote rivieren uitstekend geschikt is voor de steenfabricage.

Nederlandse rivierklei

Tot zover het stukje historie. Maar we blijven wel nog even bij de rivieren. Want zij vormen de bron van deze belangrijke grondstof. Voor de productie van Nederlandse bakstenen en dakpannen wordt Nederlandse rivierklei gebruikt, waarvan de oorsprong in de Alpen ligt. Daar ontstaan kleideeltjes, door erosie en afslijping van gesteenten. Deze kleideeltjes worden meegevoerd met snelstromende bergbeken, waardoor ze in de Nederlandse rivieren terechtkomen. In Nederland stromen die rivieren zo langzaam dat de kleideeltjes bij hoog water in de uiterwaarden van de rivier neerslaan. Dit is een cyclisch proces. Met andere woorden: de toevoer van klei houdt nooit op.

Hernieuwbare grondstof

Dit brengt ons bij een heel interessant punt. Door die constante aanvoer van kleideeltjes blijft de voorraad klei oneindig beschikbaar. Dat maakt klei een hernieuwbare grondstof. Een geweldige eigenschap, maar we zijn er nog niet.

Door duurzame projectontwikkeling en goede samenwerking met natuurbeschermers ontstaat door kleiwinning een sterke toename van biodiversiteit. Het Nederlandse landschap is hierdoor in de afgelopen 20 jaar uitgebreid met nieuwe rivieroevers en recreatiegebieden. Met iedere baksteen draag je dus letterlijk en figuurlijk je steentje bij aan nieuwe natuur.

Natuurontwikkeling en kleiwinning

Van hieruit is het maar een kleine stap naar klimaatadaptatie, onze aanpassingen aan gevolgen van klimaatverandering. De winning van klei, grondstof voor straatbaksteen, leidt tot lagere uiterwaarden en geeft meer ruimte aan de rivier. Ofwel: het draagt bij aan een klimaatadaptieve inrichting van onze leefomgeving: minder overstromingen.

Fons Mandigers, gebiedsmanager Natuurmonumenten: “Een goede doorstroom van hoogwater in de uiterwaarden is ontzettend belangrijk. Door een juiste inrichting en natuurbeheer kunnen de hoogwaterveiligheid van bewoners van het aangrenzende binnendijkse gebied beter geborgd worden. Door rivierverruimende maatregelen wordt de afvoercapaciteit vergroot én ontstaan nieuwe kansen voor natuur en landschap. Natuurontwikkeling en kleiwinning zijn hierbij een ijzersterke combinatie.”

Klimaatadaptatie

Niet alleen de winning, ook de toepassing van rivierklei draagt bij aan een op klimaatadaptatie gerichte strategie. Het gebruik van straatbaksteen kan wateroverlast helpen te voorkomen of beperken. Bestrating met straatbaksteen heeft namelijk een open karakter. Via de voegen kan regenwater de bakstenen passeren. Het past daardoor goed in een strategie voor het snel afvoeren van water naar de bodem en het tegengaan van bodemverdroging.

Om hittestress in stedelijke gebieden te beperken kan straatbaksteen worden toegepast in combinatie met andere maatregelen, zoals meer groen, luifels voor schaduw en waterpartijen. Het verdampen van vocht uit de steen onttrekt warmte aan de omgeving en wordt als verkoelend ervaren.

Natuurproduct met lange levensduur

Niet voor niets kiezen steeds meer gemeenten voor gebakken klinkers in plaats van bijvoorbeeld asfalt. Zoals de gemeente Eindhoven bij de herinrichting van de binnenstad. Wethouder Rik Thijs (gemeente Eindhoven): “Bij de heroverweging van de asfaltloper zijn verschillende materialen beoordeeld op aspecten als kosten, hittestress, duurzaamheid, comfort, stroefheid, slijtvastheid en reiniging. Daarbij kwam een gebakken klinker als beste naar voren. Het is een natuurproduct met een lange levensduur. Het ruwe, grove oppervlak zorgt voor een eigentijdse uitstraling.”

(Bron: Eindhoven.nl)

Levenslang mooi

Een straatdek met baksteen oogt bijzonder, ook op detailniveau. Straatbakstenen gaan bovendien heel lang mee. In veel historische binnensteden ligt tot op de dag van vandaag hetzelfde straatwerk als enkele eeuwen geleden. En dan zijn straatbakstenen ook nog eens meer dan één keer te gebruiken. Vanwege hergebruik is dit materiaal budgetvriendelijk.

Opgeteld bij de klimaatadaptieve voordelen van de gebakken kleiklinker is straatbaksteen een natuurlijke keuze die prima past bij een verantwoorde en fraaie inrichting van de ruimte om ons heen.

Bekijk hieronder de video over kleiwinning:

Meer lezen over de meerwaarde van kleiwinning?
https://arkrewilding.nl/nieuws/2017/de-meerwaarde-van-kleiwinning