“Gezonde stad is een groenblauwe stad”

Tekst: Henk Wind

OKRA beschrijft het midden van het Marktplein in Hengelo als een woonkamer, waar sociale ontmoeting belangrijk is. Foto: Melle van Dijk.

 ‘Wij geloven dat de wereld van morgen een plek kan zijn met een positieve impact op mens en natuur. Ons doel is om veerkrachtige landschappen te ontwerpen die het sociale leven stimuleren en de ecologie verbeteren. In onze projecten creëren wij waardevolle, leefbare ruimtes voor mens en natuur.’ Zo omschrijft OKRA zijn visie op de site van het bureau. “We snappen het belang van economische vitaliteit, maar een gezonde stad is één op één een groenblauwe stad en we doen niet aan greenwashing”, voegt landschapsontwerper Wim Voogt van OKRA daaraantoe.

Marktplein Hengelo

Historische foto van de gedempte Catharijnesingel in Utrecht. Foto: Utrechts archief.

Dat die twee bij elkaar passen, bewijst het nieuwe Marktplein in Hengelo (Ov.). Op het grote, steenachtige plein waren in het verleden wel al een aantal bomen geplant, maar het plein bleef buiten de marktdagen onaantrekkelijk en kil, zonder voorzieningen of plekken om te verblijven en te recreëren. Nadat eerdere herinrichtingsplannen waren afgeschoten, mocht OKRA hier een nieuw plan ontwikkelen. Het werd een groenblauw plan, met volop ruimte voor groen en water, maar ook voor activiteiten en sociale ontmoeting.

De kern van het plein is ontworpen als woonkamer voor de stad met veel ruimte voor bijeenkomsten, zithoeken en allerlei activiteiten voor alle leeftijden. Dit geeft het plein elke dag van de week een groen en huiselijk karakter. De randen van het plein zijn daarentegen open en flexibel gelaten, zodat het winkelend publiek zich hier tijdens en buiten de marktdagen vrij kan bewegen. Een stalen frame vormt een sierlijke grens die deze twee gebieden scheidt.

Participatie: meer dan inspraak

Het plan kwam tot stand op basis van uitgebreide participatie, wat meer is dan inspraak. OKRA inventariseerde wensen en maakte op basis daarvan vier scenario’s die verder werden besproken met betrokkenen. Voor OKRA is dergelijke participatie een essentieel uitgangspunt om te komen tot een leefbare stad. “Opdrachtgevers zouden dat ook veel serieuzer moeten nemen. Dat gaat niet alleen om inspraak bij de presentatie van een plan. Participatie moet je zien als iets dat tot wasdom komt in de exploitatiefase, dus in het gebruik van de ruimte. De overheid zou wat meer vertrouwen moeten hebben in bewoners en er niet van uit moeten gaan dat bewoners dat niet kunnen en ook niet gelijk gaan schermen met aansprakelijkheid.”

Wim Voogt vervolgt: “Hengelo telt bijvoorbeeld veel muziekverenigingen. Die willen graag optreden, maar moeten dan altijd weer een vergunning aanvragen. Door al die regels vergaat hun bij voorbaat de lust. Nu is het zo geregeld dat ze vrijelijk mogen optreden op het Marktplein. Er is alleen een pleinregisseur die zorgt voor afstemming, maar die er liefst voor zorgt dat er juist elke week iets te doen is. Daar word ik heel blij van.”

Na de transformatie resteren twee rijstroken en is er volop ruimte gecreëerd voor groen en water. Foto: Antoine Thevenet.

Daarbij is de herinrichting van het marktplein ook in economisch opzicht geslaagd. “In Hengelo zitten volgens kooponderzoek van Locatus de bezoekersaantallen in de lift en de leegstand van winkelruimte neemt af.”

Zuivere keuze opdrachtgever

Blij werd Wim Voogt ook van de houding van de gemeente Utrecht bij de herinrichting van de Catharijnesingel. “De opdrachtgever heeft een heel zuivere keuze gemaakt en daar heel goed aan vastgehouden. De singel is van twaalf stroken voor autoverkeer teruggebracht naar twee keer één rijstrook. De rest is water en park geworden, zoals het vroeger ook was. Dit met oog voor biodiversiteit, ecologisch beheer, waterbuffer en warmte en koude voor gebouwen. Er zijn geen compromissen gesloten. Dat Utrecht het lef had om dat te doen verdient echt een groot

Het marktplein in Hengelo was al voorzien van bomen, maar bleef onaantrekkelijk en kil. Foto: OKRA.

compliment. Natuurlijk was er de vraag of het verkeer niet vast zou lopen, maar dat gebeurt niet. Het rijdt nu gewoon om de stad heen in plaats van dwars door de stad.”

Naast dat compliment heeft Voogt ook nog wel een kritische opmerking. “Die prijzen leveren bekendheid op en een goed imago. Er meldt zich bijna elke maand wel een delegatie die met een boot het project Catharijnesingel wil bezoeken. Maar terwijl Utrecht al lang praat over het groener maken van de stad, blijkt volgens de Rekenkamer van de Gemeente Utrecht dat de hoeveelheid groen in de stad in de afgelopen 10 à 20 jaar niet meer, maar minder is geworden.”

Het plein onderging een totale metamorfose met veel groen, water en ruimte voor sociale activiteiten in het midden. Foto: Giulia Spagnolo.

Wensen van belanghebbenden

De rol die OKRA in het project Catharijnesingel speelde was die van het uitwerken van het plan en het verwerken van alle verschillende wensen van meer dan 700 belanghebbenden ‘terwijl de rest van de stad er ook iets van vond’. Bij het uitwerken van het plan koos OKRA voor het verlengen van het ruim 200 jaar oude Zocherpark tot aan Hoog Catharijne, met een pad dat slingert en hoger en lager ligt.

De wensen van alle betrokkenen waren heel divers en liepen uiteen van bevoorrading tot wensen voor recreatie. OKRA paste diverse wensen in die het plan versterkten, zoals in- en uitstapgelegenheden voor kano’s en sups, maar ook een aanlegsteiger die geschikt is voor rolstoelers en een houten platform als chillplek voor studenten.

De oude persleiding voor water die bij de demping van de singel in de jaren ‘70 was aangelegd, heeft OKRA hergebruikt voor waterbuffering. “Er zijn inmiddels allerlei technische oplossingen op de markt, onder meer voor waterbuffering. Maar we doen ons best om die overbodig te maken, met name vanwege circulariteit. Is het duurzaam om plastic kratten in de bodem te stoppen of steenwol? We kiezen als het even kan liever voor eenvoudiger en robuuster oplossingen.”

Opdrachtgevers en beheer

Wat OKRA merkt is dat opdrachtgevers steeds vaker kiezen voor klimaatadaptieve oplossingen. Tegelijk blijft het vaak wat vaag. “Ze willen dan ‘iets met groen en water’. Wij willen dat dan concreet maken en vragen door wat ze precies willen. Daarbij bekijken we ook naar de historie en hoe we de bestaande habitat kunnen versterken. Een ontwerp is daardoor ook altijd plaatsgebonden. We kijken naar schaduw, naar hittestress, naar het effect van piekbuien en hoe je beplanting in de zomer groen gaat houden. We kiezen bij groen voor gelaagdheid. Dus niet alleen gras en bomen, maar ook lagen daar tussenin zoals heesters en klimplanten.”

De positieve houding die opdrachtgevers in beginsel hebben, sneuvelt echter ook regelmatig. “Dan zijn er plannen en komt beheer in beeld. Denk bijvoorbeeld aan grasbetonstenen voor parkeerplaatsen. Die voegen groen toe en waterdoorlatendheid. Daar kun je een schaalsprong mee maken. Maar beheer ziet dat vaak niet zitten. Die moeten ervan overtuigd worden dat dergelijke oplossingen in beheer niet moeilijker zijn, maar juist gemakkelijker. Je zou daar zelfs nog een stapje verder in kunnen gaan en grasbetonstenen op de rijbaan toe kunnen passen.”

Voetgangers of fietsers

Een punt van aandacht is er wat Voogt betreft ook als het gaat om het maken van keuzes. “We zien nu dat opdrachtgevers vaak meer ruimte geven voor voetgangers en fietsers dan voor auto’s. Maar ook tussen voetgangers en fietsers moet je kiezen. Fietsers hebben niet alleen grote snelheden, maar denk ook aan fietsenstallingen. Dan ontnemen gestalde fietsen je bijvoorbeeld ineens het zicht op de grachten… Wie staar er nu echt op nummer één?”

Er valt wat Voogt betreft dus zeker nog een en ander te verbeteren, maar groenblauw en klimaatadaptief ontwerpen zijn inmiddels wel het hoofdthema geworden. Niet alleen van OKRA, maar ook bij opdrachtgevers.

Landschapsontwerper Wim Voogt: “Participatie moet je zien als iets dat tot wasdom komt in de exploitatiefase, dus in het gebruik van de ruimte.”