Weg wordt informatiedrager

Echt innoveren betekent denken zonder tunnelvisie. Out of the box, zonder beperkingen en praktische bezwaren. Oog hebben voor slimme producten en technieken uit andere branches, die je op een nieuwe manier toepast. Zo werkt de unit innovatieafdeling van Heijmans Wegen aan de Smart Highway, een concept voor een veiliger en duurzamer infrastructuur. De beleving door de weggebruiker en de omgeving is uitgangspunt.

Tekst en foto: Jan Bol, Bolster Journalistiek
Visualisaties: Studio Roosegaarde

Het concept Smart Highway is een gezamenlijk initiatief van Heijmans en van designbureau Studio Roosegaarde. Hans Goris van Heijmans, innovator, conform zijn visitekaartje: ‘In de samenwerking hebben we ieder ons eigen accent. Als wegenbouwer letten we sterk op veiligheid op de weg en op duurzaamheid, wat betreft materiaaltoepassingen en energiegebruik. Studio Roosegaarde legt het accent op de beleving. Hoe vindt iemand zijn weg? Hoe kun je signalering optimaliseren? Wat merkt de omgeving van infrastructuur? Zo vullen we elkaar aan.’
De term Smart Highway, waar het concept eerst nog Slimme Snelweg heette, suggereert internationale expansie. ‘Dat is niet de opzet’, zegt Goris, ‘Heijmans werkt voornamelijk in Nederland en ook wel in België en Duitsland. Terwijl Roosegaarde erg internationaal georiënteerd is. We kozen dus voor een naam in het Engels, die is overal bruikbaar.’
Diverse innovatieve ideeën voor wegsignalering en –verlichting en duurzaam transport komen nu voor het voetlicht, zoals: wegmarkering die oplicht in het donker, temperatuurgevoelige verf voor symbolen die waarschuwen dat het glad is, ‘bijtanken’ van elektrische auto’s door middel van laadstroken in het wegdek die werken op inductie.

Weggebruiker
Hans Goris: ‘Het is heel verfrissend om met zo’n heel andere discipline zoals een designbureau samen te werken. We maken gebruik van elkaars expertise en kennis van de markt. Als wegenbouwer zijn we doorgaans sterk gericht op de wegbeheerder, meestal heel concreet Rijkswaterstaat of een andere overheidsinstantie. Voor de innovaties in het kader van de Smart Highway kijken we nu meer naar de weggebruiker, dat is onze klant als het ware. Die kun je haast niet individueel benaderen, maar wel via een populair programma als De Wereld Draait Door, waarin Daan Roosegaarde op een heel vlotte manier voorbeelden van de Smart Highway in concept liet zien. Ook tijdens de Dutch Design Week in oktober vorig jaar in Eindhoven was er een presentatie van onze ideeën. Dat leidt tot reacties uit heel andere disciplines dan de bouw, tot nieuwe inzichten. In zekere zin is zo’n omgeving veel leerzamer dan bijvoorbeeld InterTraffic, waar je altijd dezelfde mensen tegenkomt, die op dezelfde manier denken.’
Allerhande soorten weggebruikers zijn overigens wel te benaderen via belangenorganisaties, zoals Veilig Verkeer Nederland, de Fietsersbond en de ANWB. Het gaat bij de Smart Highway dan ook niet alleen over innovatieve en slimme producttoepassingen voor snelwegen en autoverkeer. De infrastructuur voor langzaam verkeer is net zo interessant, net als het secundaire wegennet buiten de bebouwde kom.

Omgekeerd
Hans Goris: ‘Ons doel met dit soort innovaties is op de langere termijn de Nederlandse markt op een andere manier in beweging krijgen. Onder andere door het ontwikkelen van producten in discussie met de markt. Dat is een ongewoon, zelfs omgekeerd proces. Normaal bedenk je vanuit je dagelijkse praktijk en de techniek stapje voor stapje verbeteringen en veranderingen, vanuit een bestaand kader. Waarbij je kijkt of er markt voor is, of je zoekt er eerst een opdrachtgever bij. Daarmee zijn we bij Heijmans natuurlijk ook steeds bezig, met heel veel verschillende onderwerpen. Denk maar aan betere voegovergangen in snelwegen, of aan lage-temperatuurasfalt.
‘Je merkt dat het ongewone ontwikkelproces van de Smart Highway medewerkers enthousiast maakt, een impuls geeft. Niet alleen die zowat tien collega’s van de innovatieafdeling. Bijvoorbeeld de specialisten in wegmarkeringen beginnen mee te denken over lichtgevende verf, over onderhoud en over levensduur.’
In het conceptuele denken over de Smart Highway worden producten en producttoepassingen gebruikt uit uiteenlopende disciplines, van de levensmiddelenindustrie tot elektrotechniek, van studies over het gebruik van biomassa tot chemie. Goris: ‘We maken als het kan gebruik van bestaande technologieën en producten. Waar nodig laten we producten wel modificeren zodat deze voor ons doel beter bruikbaar worden.’

Praktijk
Het idee voor het al rijdend opladen van elektrische auto’s, via een rijstrook met een inductiespoor is al enigszins in praktijk gebracht. Goris: ‘In Den Bosch loopt een proef met op elektriciteit rijdende bussen die op de P+R-locatie bijgeladen worden. De bussen moeten daarvoor wel boven een inductiepunt staan, dat opgenomen is in het wegdek. Steeds kunnen bijladen na een rit betekent lichtere batterijen, minder energiegebruik, minder uitstoot. ’s Nachts worden de bussen in de remise tot helemaal vol geladen.
‘Voor een taxistandplaats zou je een dergelijk systeem ook kunnen bedenken. Op de snelweg een rijstrook maken voor elektrisch aangedreven auto’s is mogelijk, maar dan moet de automobilist wel strak koers houden. Dat is lastig. In Bordeaux rijden trams zonder bovenleiding, op een systeem met inductielussen tussen de rails. Het voordeel van een tram is de vaste koers over rails.’
Een andere praktijktoepassing zou de temperatuurgevoelige verf kunnen zijn, als verklikker voor vorst op het wegdek en dus voor mogelijke gladheid, bijvoorbeeld op de in het weerbericht genoemde ‘bruggen en viaducten’. Dat kan door middel van het op het wegdek aangebrachte afbeeldingen van ijskristallen. Die zijn onder normale omstandigheden onzichtbaar, maar worden zichtbaar beneden nul graden, dankzij de thermoluminescentie van de Dynamic Paint.
Goris: ‘Het idee van de oplichtende ijskristallen is vanzelfsprekend breder toepasbaar. Bijvoorbeeld in de buurt van ouderenhuisvesting, op het trottoir en bij de entree. Of op gevaarlijke kruispunten waar veel fietser afslaan. Fietsers zijn kwetsbaar in geval van gladheid.’

Nagloeien
Nog een interessante toepassing van speciale verf voor markeringen is het zogenoemde Glow in the Dark. Kristallen in deze verf laden op door het zonlicht overdag. De opgedane zonne-energie komt in het donker vrij in de vorm van licht. Voor de geleiding van verkeerstromen op de snelweg is dit een handige toepassing. En op donkere wegen, bijvoorbeeld buiten de bebouwde kom zijn oplichtende wegmarkeringen goed voor de veiligheid van de weggebruiker, zowel voor automobilisten als voor fietsers. Hans Goris: ‘Voorwaarde is wel dat er overdag voldoende uren zonlicht is, anders is het nagloeien van de verf in het donker te snel over en is het nut beperkt. Zeker tijdens onze winterdagen met weinig daglicht. Wij zoeken vervolgens samenwerking met partijen die dit verder kunnen ontwikkelen.’
Tot slot nog enkele ideeën en ontwikkelingen die Goris noemt in het kader van de Smart Highway: de mogelijkheid om tijdelijk het wegdek te vervormen tot een soort verkeersdrempel, of een rumble strip zoals die gebruikt worden als waarschuwing bij de afzetting van een rijstrook. Goris: ‘In geval van ongewenst doorrijden of van te hard rijden, kan het wegdek na het signaal van een sensor opkrullen, waardoor een soort barrière ontstaat die remmend werkt. Voor zo’n signaal is weinig stroom nodig. De benodigde elektriciteit kun je met kleine zonnepanelen opwekken.’
Meer veiligheid op de weg, vooral bezien vanuit de beleving van de weggebruiker en de omgeving, en gebruik maken van duurzame technieken uit allerlei verschillende bronnen, het denken over de Smart Highway stimuleert en werkt onderscheidend.