Grondwaterbemaling in bouwprojecten: wolf in schaapskleren

Misschien hebt u het al eens meegemaakt: tijdens de uitvoering van een bouw- of onderhoudsproject verschijnen scheuren in omliggende panden of treden verzakkingen op. Al snel wordt duidelijk dat het grondwater de boosdoener is en uiteindelijk blijkt onvoldoende aandacht te zijn gegeven aan de grondwaterbemaling. Het is een scenario dat helaas nog te veel voorkomt en het begin is van veel ellende voor de eigenaren en bouwende partijen. Toch vraagt menig aannemer en opdrachtgever zich nog steeds af: waarom zoveel aandacht besteden aan zo’n vrijwel onzichtbaar en klein onderdeel van het gehele bouwproject? Zoveel problemen kan dat grondwater toch niet opleveren?

Tekst: Guido Ritskes, SIKB

Tijdens de bijeenkomsten van het SIKB-platform Bronbemalen zijn helaas meer dan voldoende praktijkgevallen de revue gepasseerd die problemen met grondwater laten zien. Van haarscheuren in muren via zwaar beschadigde historische panden tot volledig ingestorte bouwwerken.
Rode draad in de vertoonde casussen is veelal een slechte voorbereiding van de bemaling. De redenen daarvan zijn divers; van besparen op de bouwkosten en onderschatting van de risico’s tot foutief uitgevoerd grondonderzoek en gebrekkige communicatie. Het is, mede als gevolg hiervan, niet eenvoudig een bouwproject met  bronbemaling te verzekeren. SIKB zoekt daarom samen met de sector naar oplossingsrichtingen. Om te komen tot oplossingen moet het exacte probleem bekend zijn. Zoals gezegd is een slechte voorbereiding de oorzaak van veel problemen met het grondwater in bouwprojecten. Belangrijk punt daarbij is dat die voorbereiding in handen van meer dan één partij ligt, waardoor communicatie en het maken van goede afspraken met elkaar essentieel zijn.

Bronbemaling in de praktijk
Laten we een gemiddeld bouwproject met bronbemaling van wat dichterbij bekijken. Het proces start bij een opdrachtgever die bijvoorbeeld een kantoorgebouw inclusief parkeerkelder wil bouwen. Een adviesbureau stelt vervolgens een bemalingsadvies op waarin onder meer is berekend hoeveel grondwater afgevoerd moet worden om de bouwput droog te houden. Dat bemalingsadvies is de basis voor de vergunningaanvraag (of melding) bij het waterschap, zodat het grondwater onttrokken en geloosd mag worden.
Nadat de vergunning verleend is, is de hoofdaannemer die het gebouw gaat realiseren, vaak al in beeld. Voordat de bouw begint werken hoofdaannemer of de door hem ingehuurde bronbemaler de exacte technische aanpak van de bronbemaling uit in een technisch bemalingsplan. Dit plan wordt onder meer gebaseerd op het bemalingsadvies en de vergunning. Tijdens de bouw zorgt de bronbemaler dat ‘in den droge’ gebouwd kan worden.

[GWW.03.14.Bronbemaling.2.jpg]
[Bs] Bronbemaling.

Communicatieproblemen
Belangrijke aanleiding voor veel fouten is het ontbreken van concrete verbindingen tussen genoemde ketenpartners bij bronbemalingen. Rapporten met berekende bemalingsdebieten gaan van bedrijf naar bedrijf zonder dat volledig duidelijk is welke gegevensbronnen gebruikt zijn en welke aannames zijn gedaan. Ook ontbreekt het vaak aan een duidelijke en logische rolverdeling bij de uitvoering van een bronbemaling.
In het gehele project is de bronbemaling vaak het ondergeschoven kindje, vooral doordat de bronbemaling in de totale bouwkosten een gering bedrag vormt. Maar bronbemaling als sluitpost zien blijkt gevaarlijk; als er iets fout gaat als gevolg van (het ontbreken van een goede) bemaling, is de schade juist relatief groot vergeleken met andere risico’s in het project. Bovendien zijn risico’s nogal eens niet of slecht benoemd of afgewenteld naar een partij, bijvoorbeeld een onderaannemer, die niet aan de knoppen kan draaien. Keuzen die in de keten gemaakt worden en later verkeerd uitpakken worden bovendien vaak niet teruggekoppeld. Leermomenten zijn dus schaars. Gevolg van dit alles zijn hoge faalkosten en daardoor hoge verzekeringspremies of zelf onverzekerbare bouwprojecten. 

SIKB-platform Bronbemalen
In 2009 is het SIKB-platform Bronbemalen opgericht. Bij dit platform zijn partijen aangesloten die belang hebben bij bronbemalingen. Dit open platform, bestaande uit professionals die betrokken zijn bij bronbemalingen, kwam tot een tweetal oplossingsrichtingen:
1.    Meer bewustwording van de risico’s van bronbemalen en de beheersmaatregelen.
2.    Borging van die beheersmaatregelen.
In het kader van de bewustwording zijn onder meer een folder over de risico’s van bronbemalen en een informatiewaaier over bronbemalen opgesteld. Het platform zelf heeft in het kader van communicatie en bewustwording uiteraard ook een belangrijke rol. Ten behoeve van de borging van risicobeperkende maatregelen zijn in opdracht van SIKB en onder begeleiding van ongeveer 20 experts uit de sector, een beoordelingsrichtlijn en vier werkprotocollen opgesteld, tezamen de ‘BRL SIKB 12000’ genoemd. Begin 2012 werd de BRL 12000 vastgesteld en sinds het voorjaar van 2013 hebben diverse organisaties het certificaat behaald. Elk werkprotocol heeft een specifieke afbakening van het werkproces: 
•    het opstellen van een bemalingsadvies (protocol 12010);
•    het opstellen van een technisch bemalingsplan (protocol 12020);
•    het uitvoeren van de bemaling (protocol 12030);
•    het aansturen/coördineren van de bemaling (protocol 12040).

Enkele concrete onderdelen van het bemalingsproces waar de werkprotocollen op ingaan zijn:
•    Ingangscontrole; check de informatie (en aannames daarbij) die je van een andere partij krijgt op een aantal punten.
•    Risico-check; hoe klein en risicoloos de bemaling ook lijkt te zijn: loop de mogelijke risico’s toch na.
•    Monitoringsplan met opvolgingsscenario’s; denk van tevoren na over actiewaarden op basis van monitoringsgegevens (debieten, grondwaterstanden, et cetera).
•    Collegiale toets; overleg met collega’s over je werk, bijvoorbeeld over aannames die je gedaan hebt.
De BRL 12000 is slechts een hulpmiddel, maar wel het begin van meer grip op de risico’s van bronbemalen. Veelzeggend is dat verzekeraars aangeven de BRL 12000 te omarmen, met name omdat risico’s voor alle partijen beter zichtbaar en dus beheersbaar worden. Ook opdrachtgevers en bevoegd gezag zien de voordelen van de BRL 12000. Punt daarbij is vooralsnog dat het aantal BRL 12000 gecertificeerde organisaties nog niet heel groot is. Opdrachtgevers zullen daarom in een aanbesteding van een bouw- of onderhoudsproject met bronbemaling niet snel eisen dat de inschrijver BRL 12000-gecertificeerd is, omdat een groot deel van de markt daarmee is uitgeschakeld. Wel willen opdrachtgevers bedrijven met een BRL 12000 certificaat voordeel geven tijdens aanbestedingen, bijvoorbeeld door het als EMVI-criterium te hanteren.

Informatie SIKB

SIKB is een netwerkorganisatie waarbinnen overheid en bedrijfsleven samen praktijkgerichte richtlijnen voor goed bodembeheer maken. SIKB doet dit praktijkgericht en bottom-up. Werken aan kwaliteit is het verder helpen van ‘best practices’ en bevorderen en verspreiden van kennis en kunde. Kwaliteit betekent werken met mensen en daarbij is communiceren en kennisuitwisseling van groot belang.

Via www.sikb.nl kunnen alle genoemde SIKB-documenten worden gedownload en is meer informatie over het Platform Bronbemalen te vinden. Ook is via die site de waaier Bronbemalen kosteloos te bestellen. Via www.bronbemalen.nl is meer inhoudelijke informatie over bronbemalen te vinden.

Auteur Guido Ritskes is programmamanager Water bij SIKB en verantwoordelijk voor de werkvelden grondwater en waterbodem.