Opdrijvende dam beschermt Spakenburg

Een zogenoemde Self Closing Flood Barrier (SCFB) van het Belgische bedrijf Aggéres gaat het fraaie oude centrum van Spakenburg beschermen tegen wateroverlast. De SCFB is met 335 meter ‘s wereld langste opdrijvende dam. De waterkering bestaat uit een in de grond uitgegraven bassin met daarin de keerwand. Komt het water omhoog dan vult het bassin zich en drijft de keerwand op tot aan het vergrendelpunt. Dat zorgt ervoor dat de opstaande wand stevig verankerd staat. 
 
De waterkering in Spakenburg krijgt een flexibele hoogte van 80 centimeter. Dat is ruim voldoende, in combinatie met de al bestaande muren en kades. De dam van lichtgewicht composiet materiaal met een stalen bovenzijde komt in de bestrating rondom de historische botterhaven te liggen. Langs de nieuwe haven wordt de kademuur met 60 centimeter metselwerk verhoogd, met ook daarin de SCFB. Het project is onderdeel van de dijkverbetering langs de Zuidelijke Randmeren en Eem en wordt gefinancierd door het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP).
 
Strenge selectie
Het waterschap met steun van de gemeente Bunschoten (waartoe Spakenburg behoort), gingen niet over een nacht ijs bij de aanbesteding. Die verliep via een zogenaamde BVP (Best Value Procurement) procedure, waarbij de zes inschrijvers eerst langs een inpassingscommissie werden gestuurd: verstoort het ontwerp het beschermde aangezicht van de fraaie botterhaven en oude boothelling niet? Vervolgens ging men langs een beoordelingscommissie: functioneert de waterkering en keert zij het water inderdaad bij extreem weer?
Na een eerste schifting bleven drie partijen over die de beloofde prestaties met cijfermateriaal moesten onderbouwen en een risico- en kansendossier afgeven. Vervolgens werd nog gekeken naar het prijskaartje, de te verwachten LCA (Life Cycle Analyse) over 50 jaar en het onderhoud inclusief kosten. En of dat nog niet genoeg was, werden de waterkeringen ook nog eens getest. In het geval van Aggéres, bij een eerder geplaatste SCFB in België. Jan Welling van het Waterschap Vallei en Veluwe: ‘Het feit dat de kering al op een andere plek in gebruik is, was voor het waterschap heel belangrijk. De oudste staat er nu zeventien jaar en hoefde nog nooit gerepareerd te worden.’
 
Totaaloplossing
De waterkering is ingebed in een totaaloplossing voor het havengebied van de bouwcombinatie Van Heteren/Jansen Venneboer. ‘Deze oplossing scoorde op alle onderdelen het beste’, aldus Welling. Ook het idee om het volkslied van Spakenburg in de stalen bovenkant van de nieuwe waterkering te graveren, viel in goede aarde bij de beslissers.
Volgens Welling voldeed het ontwerp ook aan de eerdergenoemde goede inpassing in het historisch centrum, een oplossing die weinig ruimte in beslag neemt en een maximale opzettijd van drie uur door een paar medewerkers van het waterschap. Welling licht toe: ‘In de meeste gebieden is de waterstand goed te voorspellen, omdat het grootste deel van water geleidelijk uit de rivieren komt. Hier kan de stijging van het waterpeil vanuit de Randmeren echter heel rap gaan, met name als er een hevige noordwester staat. Daarom mag het niet langer dan drie uur duren om de waterkering te activeren.’
 
Kracht is eenvoud
Het meest bijzondere aan de nieuwe damwand vindt Welling zijn eenvoud: ‘Hij volgt de natuurwet dat water de kortste weg kiest en maakt gebruik van de kracht van het water. Zelfs als wij als waterschap zouden vergeten om de draaiventielen van de nieuwe waterkering open te zetten (een zekerheid ingebouwd om ongelukken te voorkomen: je wilt niet meemaken dat er ergens op de kering een invalidenwagen staat) bij een noordwesterwind met windkracht 12 en hoogwater, dan nog zal de nieuwe opdrijvende dam ons niet in de steek laten: hij komt automatisch omhoog als het water over de kade loopt. Bovendien vraagt zo’n eenvoudig systeem nauwelijks om onderhoud. Er zitten bijvoorbeeld bijna geen rubbertjes en ventieltjes in. Eén keer per jaar schoonmaken volstaat.’
Ook Patrick de Bourgraaf, die namens de gemeente Bunschoten is betrokken bij het project, was meteen onder de indruk van de SCFB: ‘Als techneut vind ik het mooi dat er weinig mechanisch in de kering zit. Dat betekent dus ook dat er weinig kan stukgaan. Maar als gemeente zijn we vooral blij dat de kering onder de grond zit en zo goed als onzichtbaar is. Zo blijft het fraaie zicht op de historische botterhaven en boothelling behouden.’
 
Langste flexibele kering
Volgens Oliver Femont, directeur bij Aggéres (Aggéres is de Latijnse meervoudsvorm van ager oftewel dijk, red.) is op zijn beurt trots op de omvang van het werk in de oude vissersplaats: ‘Op diverse plekken in de wereld is deze techniek al toegepast, maar in Spakenburg wordt de SCFB voor het eerst op grote schaal en in een primaire waterkering ingezet. Sterker, het is de langste flexibele kering ter wereld. Hierdoor kan deze oplossing een voorbeeld zijn voor andere historische kernen in Nederland waarvan er een hoop zijn.’
Buiten het eerdergenoemde ziet Femont nog een paar andere voordelen in de SCFB: ‘Bij een lage waterstand is de kering in de grond verzonken en dus vandalisme-bestendig. Daarnaast komt het gevaar van overstroming niet alleen door hoogwater. Eén van de grootste problemen nu al, maar zeker in de toekomst, zijn de enorme regenbuien waar we door de klimaatverandering waarschijnlijk steeds vaker mee te maken krijgen. Riolen lopen over en dan stijgt het water supersnel. Een vaste waterkeringsmuur kan dan gaan fungeren als een badkuip en dus zorgen voor problemen in plaats van ze op te lossen.’ 
De bouw van de kering in Spakenburg gaat volgend jaar na de zomer van start, wanneer de toeristen huiswaarts zijn gekeerd en moet in april 2017 klaar zijn, net voor het nieuwe seizoen. De kosten bedragen minimaal vijf miljoen euro.
 
 
Uitrolbare waterkering
Aggéres produceert nog veel meer dan alleen de Self Closing Flood Barrier. Zo levert het Belgische bedrijf uit Schoten voor calamiteiten de uitrolbare polyester waterkering Velox die zichzelf opricht door de kracht van het wassende water en maar liefst 2.000 zandzakjes vervangt per deel van 15 meter. Directeur Oliver Femont: ‘Sleuren met zandzaken hoeft niet meer in 21ste eeuw. De kering kan in een fractie van de tijd nodig om een muur met zandzakken te bouwen, opgericht worden. Zo hebben interventie-eenheden zoals brandweer en leger meer tijd voor hun kerntaken. Bovendien is het systeem herbruikbaar en eenvoudig op te bergen.’ Daarnaast ontwikkelt Aggéres producten voor burgers (deurschotten, terugslagkleppen en buisafsluiters) om snel hun huis te kunnen beveiligen bij wateroverlast en grote automatische hydraulische kleppen om bijvoorbeeld een dijkdoorgang, bedrijfspoorten of (ondergrondse) parkeergarages af te sluiten.
 
Meer informatie: www.aggeres.com.