InfraPro & Recycling

Op vrijdag 23 september werd onder grote belangstelling in Zevenaar door Van Gansewinkel Minerals een unieke fabriek geopend: FORZ®Factory. Het betreft hier de eerste fabriek die bodemassen uit afvalenergiecentrales (AEC) omzet in duurzame, hoogwaardige zand- en grindvervangers voor de betonwarenindustrie. Voorlopig gaat het om toepassing in betonstraatstenen, maar de ambitie gaat richting de complete betonindustrie.
 
Van Gansewinkel Minerals investeerde ruim € 4 miljoen in de bouw van de FORZ® Factory. Op de locatie in Zevenaar verwerkt men ruwe bodemas. Dat is een restmateriaal dat overblijft na de verbranding van huishoudelijk- en bedrijfsafval. FORZ® is de naam van de schone en veilige zand- en grindvervanger die overblijft na de verwerking van de bodemas. Die verwerking bestaat uit een combinatie van een geoptimaliseerde terugwinning van waardevolle metalen, zoals ijzer, aluminium en koper, en een verbeterd reinigingsproces voor de minerale bestanddelen.
‘Het kabinet wil dat Nederland in 2050 volledig circulair is. Dan moet afval volledig worden verwerkt tot bruikbare materialen. In 2030 moet er al een flinke tussenstap zijn gezet. Zo moet onder andere het gebruik van metalen en mineralen met de helft zijn teruggedrongen. Met het huidige tempo halen we dat niet: we moeten daarom versnellen’, opent Marc Zwaaneveld, CEO van Van Gansewinkel, de presentaties voorafgaande aan de opening van de fabriek.
De op het fabrieksterrein geplaatste tent puilt uit. Het is duidelijk dat opdrachtgevers, aannemers, toeleveranciers en afvalverwerkers het belang van de nieuwe installatie niet onderschatten. ‘Wij zeggen bij Van Gansewinkel: afval bestaat niet. Bodemas is in onze ogen dus ook geen afval. We zagen jaren geleden de mogelijkheid om daar iets mee te doen in beton. Samen met de BTE Groep en de Vereniging Afvalbedrijven is dat ook daadwerkelijk gelukt. Belangrijke voorwaarde daarbij is wel dat er een economisch verdienmodel aan zit. Ecologie ontmoet daardoor economie. Anders werkt het niet.’
 
Groene economie
‘Kermit de kikker zei vaak: ‘It’s not easy being green’. Ja, dat geldt ook voor onze circulaire economie’, zegt Boris van der Ham, voorzitter van de Vereniging Afvalbedrijven, waar Van Gansewinkel ook lid van is. ‘We willen van een vervuilende naar een groene economie. Dat betekent dat we mooie dingen willen maken van troep en het bovendien geen troep meer noemen.’
Van der Ham, tussen 2002 tot 2012 Tweede Kamerlid voor D66, vindt dat deze fabriek een grote stap mogelijk maakt in het opwerken van bodemassen tot een hoogwaardige bouwstof: ‘Dat kan door samenwerking in de keten. De Vereniging Afval Bedrijven wil zich profileren als partner in de circulaire economie. Ook stortbedrijven en afvalenergiebedrijven zijn compatible met de circulaire economie. Recyclebaar afval hoort niet op de stortplaats! En als je het goed doet kun je met recycling van afval ook geld verdienen. In Nederland, maar ook in andere landen. Daar liggen exportkansen: dat is goed voor het milieu en voor de Nederlandse economie.’
 
Opwaardering bodemassen
‘Eén van de vele voorbeelden van hergebruik van afvalstoffen is de toepassing van AEC bodemas bij de aanleg van wegen’, zegt Paul Dijkman, directeur Van Gansewinkel Minerals. ‘Bodemas is een zwart, zandachtig restproduct dat ontstaat bij verbranding van afval in afvalenergiecentrales. In Nederland is dat jaarlijks bijna twee miljoen ton. Al meer dan twintig jaar wordt bodemas gebruikt in de grond-, weg- en waterbouw. Het dient onder meer als fundering onder wegen en fly-overs. Prima, maar bodemas bevatte tot nu toe nog te veel verontreiniging. Onder de Nederlandse wegen ligt het daarom ingepakt in folie, om te voorkomen dat bepaalde stoffen zich verspreiden. In de Green Deal ‘Verduurzaming nuttige toepassing AEC Bodemas’ is daarom in 2012 met de overheid afgesproken dat we bodemassen zodanig gaan opwerken dat ze vrij toepasbaar zijn, dus zonder beschermende maatregelen.’
In de Green Deal (zie ook kadertekst) is afgesproken dat in 2017 50% van de teruggewonnen grondstoffen uit bodemas hoogwaardig moet worden ingezet en in 2020 zelfs 100%. ‘Maar wij zijn hier nu al zover! Wij lanceren ons daarom al naar 2020.’
Nu de bodemas geschikt is voor toepassing in – in eerste instantie – betonstraatstenen, moeten gemeenten volgens Dijkman enthousiast worden gemaakt: ‘Gemeenten zamelen afval gescheiden in. Afval dat niet herbruikbaar is gaat in de grijze container en vervolgens naar de afvalverbrandingsinstallatie. Na verbranding resteert er bodemas. Noem het de rest van de rest. Dat gebruiken we in betonstraatstenen die de gemeenten weer voor kunnen schrijven bij straatwerk. Dan heb je een volledig gesloten keten!’
 
Vijf jaar ontwikkeling
De weg van idee naar daadwerkelijke productie is volgens Eric de Groot, CCO bij de BTE-Groep (Bouw Toeleveringsindustrie Europa, red.), niet eenvoudig geweest: ‘Van Gansewinkel kwam vijf jaar geleden met dit idee bij BTE. Toen werd er wel even argwanend gereageerd: bodemas als vervanger van zand en grind in beton? Bodemas is toch vervuild? En natuurlijk is het milieu heel belangrijk, maar we moeten er ook gewoon geld mee kunnen verdienen. Maar uiteindelijk zagen wij ook wel mogelijkheden.’
Ook de afvalverbrandingsinstallatie van AVR in Duiven en NRC (Non-Ferro Recovery Company, red.) stapten als partners in. De Groot: ‘Talrijke uitdagingen kwamen op ons pad. Hoe krijg ik bijvoorbeeld de juiste korrelgroottes? Hoe voorkom je alkali-silica-reacties? Hoe zorgen we ervoor dat er geen metalen meer in de bodemas achterblijven? Hoe voorkom je veroudering van het materiaal? Is beton met bodemas probleemloos weer te recyclen? En sluit het aan bij bestaande Beoordelingsrichtlijnen? Gemeenten willen toch een garantie over wat ze inkopen.’
 
Aandeel bodemas
Van Gansewinkel Minerals investeerde ruim € 4 miljoen in de bouw van de FORZ® Factory. Op de locatie in Zevenaar verwerkt men ruwe bodemas. Dat is een restmateriaal dat overblijft na de verbranding van huishoudelijk- en bedrijfsafval. De duurzame grondstof FORZ®, een schone en veilige zand- en grindvervanger, ontstaat door de unieke combinatie van een geoptimaliseerde terugwinning van waardevolle metalen zoals ijzer, aluminium en koper, gecombineerd met een verbeterd reinigingsproces voor de minerale bestanddelen. Bij normale AEC bodemas (droge opwerkingsmethode) zitten de gemakkelijk oplosbare (uitloogbare) afvalstoffen nog in het AEC granulaat. Dit geeft een beperking voor het maximaal toepasbare volume wat nog kan/mag worden toegepast. Forz granulaat bevat door een speciale natte reiniging echter geen uitloogbare afvalstoffen meer.
‘Met de FORZ® Factory zijn we in staat AEC-bodemassen een nieuw leven te geven. Uniek daarbij is dat deze betonproducten dezelfde kwaliteit hebben als de producten gemaakt van primaire grondstoffen, waarbij is aangetoond dat deze duurzame variant ook prima kan worden hergebruikt’, aldus Paul Dijkman, directeur van Van Gansewinkel Minerals. ‘De bouw van de nieuwe installatie benadrukt de circulaire ambities van Van Gansewinkel en biedt gemeentes de kans om op primaire grondstoffen te besparen en tegelijk een bijdrage te leveren aan het behalen van de duurzaamheidsdoelstellingen en het verduurzamen van de gemeentelijk infrastructuur.’
 
Werkwijze fabriek
De locatie in Zevenaar beslaat een oppervlakte van circa 25 hectare, waar de bodemassen diverse processen doorlopen voordat de minerale fractie wordt ingezet als duurzame zand- en grindvervanger. Op jaarbasis verwerkt de locatie 200.000 ton AEC bodemassen tot metalen en FORZ®-granulaat. Dit granulaat wordt verwerkt in duurzame bouwproducten, zoals stoeptegels en trottoirbanden. Op de locatie is er voldoende ruimte voor verdere groei in zowel volumes als activiteiten. De ambitie bestaat om dit concept uit te rollen naar andere locaties in Nederland en daarbuiten.
Afnemers willen uiteraard ook de garantie dat het product aan bepaalde eisen voldoet. Een belangrijke mijlpaal was daarom het behalen van de KOMO-certificering voor het FORZ® AEC-granulaat. Hiermee kan Van Gansewinkel het granulaat als zand- en grindvervanger aanbieden aan betonproducenten. Deze zijn vrij toepasbaar. Het KOMO-certificaat is verworven op basis van de Bouwproductenverordening en certificatie (BRL) 2507 ‘AEC granulaat als toeslagmateriaal in beton’ en is van toepassing op het product FORZ®.
 
Toepassing
Forz granulaat wordt toegepast in betonbanden, – tegels en –stenen van Betonindustrie De Hamer, onderdeel van de BTE Groep. ‘Voorlopig is het maximale percentage Forz granulaat als zand- en grindvervanger 30%. Dat heeft te maken met de certificering. Maar onderzoek heeft uitgewezen dat volledige vervanging geen nadelige eigenschappen oplevert. Dat zal dus een kwestie van tijd zijn. Uiteindelijk willen we de toepassing ook uitbreiden naar de hele betonbouw.’

Green Deal Verduurzaming nuttige toepassing AEC-bodemassen

 
Bodemas is het residu bij de verbranding van afval in een afvalenergiecentrale (AEC). Doordat het verontreinigende stoffen bevat, mag bodemas nu alleen gebruikt worden als secundair bouwmateriaal als er geen risico op uitloging door neerslag naar bodem en grondwater is. De aparte voorzieningen vergen investeringen én gaan gepaard met monitoringverplichtingen. De AEC’s onderzochten nieuwe technieken om het materiaal op te werken tot een vrij toepasbare bouwstof, bijvoorbeeld als primair alternatief voor zand of als toeslagmateriaal in bouwproducten.
Opwerking van bodemas lijkt technisch haalbaar. In 2020 kan 100 procent van de jaarlijks geproduceerde 1,8 miljoen ton bodemas buiten de IBC-categorie (bouwstoffen die isolatie-, beheers- en controlemaatregelen vereisen) opgewerkt zijn. De meerkosten zijn te overzien. Hiervoor is wel inspanning nodig van zowel sector als overheid. Zeker als de IBC-categorie verdwijnt, die het nu nog mogelijk maakt om de huidige bodemas op een veilige manier te gebruiken. Om het residu zonder IBC toch veilig toe te passen, onderzochten de Green Deal-partijen nieuwe technieken. Vrije toepassing als bouwmateriaal is mogelijk door reiniging (natte techniek) en/of vormgegeven toepassing (droge techniek).
 
Green Deal: Afvalenergiecentrales willen investeren in een duurzame, nuttige toepassing van bodemas in de gehele keten. De ambitie is om in 2020 alle geproduceerde bodemas voor 100 procent op te werken tot, of toe te passen als, een vrij toepasbare bouwstof.
 
 
 

Van Gansewinkels Minerals op InfraPro en Recycling

Tijdens InfraPro en Recycling gaat Paul Dijkman, directeur Van Gansewinkels Minerals, in op de opening van de FORZ® Factory. Dijkman zal spreken in het kennistheater van ‘Circulaire Economie’, op de beursvloer. De beursorganisatie is zeer content met het feit dat een directeur van een landelijke primeur zijn kennis en visie gaat delen met duizenden brancheprofessionals op de beursvloer in Gorinchem.
 
Van Gansewinkel Minerals is aanwezig op de vakbeurs met standnummer 357.