Aandacht voor veilig, toegankelijk straatwerk

15 februari om 00:00 door GWWTotaal

Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf

Ongelijk straatwerk, bestrating die omhoog wordt gedrukt door boomwortels, losliggende of ontbrekende tegels, te smalle stoepen, te hoge stoepranden, beschadigde bestrating, net boven het straatwerk uitstekende obstakels: het zijn de bekende voorbeelden van de ongemakken die voetgangers en fietsers tegenkomen. Wie jong en gezond is, zal er meestal weinig last van hebben. Maar voor het toenemend aantal ouderen en de vele minder validen in ons land is slecht straatwerk letterlijk levensgevaarlijk!

De komende jaren neemt het aantal ouderen rap toe. Volgens de CBS Bevolkingsprognose zal het aantal 65-plussers toenemen van circa 3,0 miljoen op dit moment, naar 4,7 miljoen in 2041. Tot 2060 blijft het aantal schommelen rond die 4,7 miljoen. Daarnaast telt Nederland ruim 1,7 miljoen kinderen en volwassenen met een matige of ernstige lichamelijke beperking. Dat komt neer op 1 op de 10 Nederlanders! Uiteraard zit in deze groep een groot aandeel ouderen, maar duidelijk is in ieder geval dat een significant deel van de Nederlandse bevolking minder mobiel is. Slecht straatwerk leidt daardoor eerder tot een slechte toegankelijkheid van de openbare ruimte en valpartijen. De Stichting Erkenning voor het Bestratingsbedrijf, kortweg SEB, pleit daarom voor meer aandacht voor de kwaliteit van straatwerk in de openbare ruimten.
‘Wat mij opvalt, is het grote technische kwaliteitsverschil van straatwerk. Soms zo vlak als een biljartlaken, soms zo hobbelig dat de stenen onder je fietsbanden ratelen of de banden tussen de voegen van tegels komen. Dat kan natuurlijk niet’, zegt Jan Bijker, voorzitter SEB. ‘Menigeen wijst naar het bestratingbedrijf dat verantwoordelijk zou zijn. Die hebben immers het product STRAAT gemaakt. Dat ligt toch anders. Het zijn de opdrachtgevers die aan de basis staan van de keten voor vakkundig, deugdelijk straatwerk. Opdrachtgevers hebben die kwaliteit in eigen hand. Door in hun bestek de juiste voorwaarden voor de uiteindelijk kwaliteit te scheppen. Een aanbestedende dienst kan sturen op vakmanschap en eindkwaliteit van het product STRAAT door SEB te verlangen.’
‘Goed toegankelijk straatwerk is erg belangrijk’, zegt ook Otwin van Dijk (1975), sinds 8 juli 2016 burgemeester van Oude IJsselstreek en zelf rolstoelgebruiker. ‘Bedenk maar eens als je in een rolstoel zit of met een rollator loopt. Als een stoep geen op- of afritten heeft heb je toch echt een probleem. Soms loopt een stoep wel af, maar heb je een naar gootje waar je met je wielen in blijft hangen. Slecht onderhouden straatwerk is eveneens een obstakel. Wanneer tegels schots en scheef liggen is het niet comfortabel om daar overheen te rijden. Soms zelfs ronduit gevaarlijk. Kortom, het is belangrijk dat we meer aandacht besteden aan toegankelijkheid van de openbare ruimte.’

Gemeentelijke taak
Gemeenten zijn verantwoordelijk voor een goed begaanbare openbare ruimte. Dat wordt nog eens onderstreept door het van kracht worden van de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO, zie verderop). ‘Er komen meer ouderen en meer mensen met een beperking. Bovendien wonen we langer thuis. In een samenleving waarin iedereen mee kan doen is het belangrijk dat dat niet ophoudt bij de voordeur. Maar dat iedereen de straat op kan, een park in, een gebouw, enzovoort. Naast aandacht voor betere zorg in de buurt is het dus belangrijk dat mensen goed naar buiten kunnen. Op veilige en goed toegankelijke straten en pleinen’, aldus Van Dijk, die van 20 september 2012 tot 6 juli 2016 Tweede Kamerlid was voor de PvdA. In de Tweede Kamer hield hij zich bezig met langdurige zorg, PGB, AWBZ en WMO. Daarvoor was hij wethouder van onder meer zorg, sociale zaken, werkgelegenheid en wijkaanpak van Doetinchem. Eerder was hij beleidsjurist bij de gemeente Nijmegen. Otwin van Dijk leidde verder een stuurgroep over toegankelijkheid van voorzieningen voor gehandicapten, iets waarvoor hij zich als Kamerlid ook inzette.
‘Als rolstoelgebruiker weet ik hoe belangrijk goed straatwerk is. Het maakt het verschil of je gewoon lekker op stap kunt of dat je je ongemakkelijk buiten kunt bewegen. Het ontbreken van op- en afritten, scheef straatwerk en ongelijk wegdek kan behoorlijk frustrerend zijn. Ook heel prettig overigens hoor als het juist wel goed is aangelegd. Dan denk je toch echt ‘daar is goed over nagedacht!’

WMO en toegankelijkheid van de STRAAT
In 2015 is de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) van kracht geworden. Gemeenten zijn sindsdien verantwoordelijk voor de ondersteuning van mensen die thuis hulp nodig hebben. Ook moeten gemeenten er voor zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen. In de WMO wordt ook een relatie gelegd met de toegankelijkheid van de openbare ruimte. In artikel 2.1.2 lezen we onder Lid 1 en 2 dat de gemeenteraad periodiek een plan vaststelt met betrekking tot het door het gemeentebestuur te voeren beleid met betrekking tot maatschappelijke ondersteuning. Dit plan beschrijft de beleidsvoornemens inzake door het college te nemen besluiten of te verrichten handelingen die erop gericht zijn, zoals:

de sociale samenhang, de toegankelijkheid van voorzieningen, diensten en ruimten voor mensen met een beperking te bevorderen, de veiligheid en leefbaarheid in de gemeente te bevorderen, alsmede huiselijk geweld te voorkomen en te bestrijden.

Naast esthetische waarden, beheer en duurzaamheid krijgt ‘de STRAAT’ dus een nieuwe functionaliteit: ‘TOEGANKELIJKHEID’. Van Dijk reageert: ‘Ik zie dat sommige steden en dorpen goed rekening houden met toegankelijkheid. In sommige historische straten heb je bijvoorbeeld kinderkopjes als bestrating. Heel mooi, maar als rolstoelgebruiker, fietser of met een kinderwagen heel onpraktisch. Maar je haalt die kinderkopjes niet weg natuurlijk. Je ziet dat sommige steden er goede trottoirs naast leggen. Dan is het goed toegankelijk voor iedereen. Ik denk dat gemeenten en de landelijke overheid wel meer aandacht moeten besteden aan het belang van goed en toegankelijk straatwerk. Ik denk dat het goed is als (rolstoel)gebruikers, mensen met een visuele beperking, ambtenaren en stratenmakers regelmatig met elkaar de kwaliteit ervaren. Gewoon door praktisch samen de straat op te gaan. Letterlijk. Dan kun je samen kijken wat werk en wat beter kan.’

Blijf Veilig Mobiel
De noodzaak van goed straatwerk wordt ook onderstreept door Blijf Veilig Mobiel: een samenwerkingsverband van landelijke belangenorganisaties. ANBO, ANWB, Fietsersbond, ieder(in), NVVS, PCOB, samenwerkende ROV ’s, Veilig Verkeer Nederland en de Oogvereniging participeren hierin. Het samenwerkingsverband wordt inhoudelijk en financieel ondersteund door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu.
‘Een visie op de stad met doorwerking naar lagere schaalniveaus (de wijk, de buurt, routes, de stoep zelf) en verschillende afdelingen is misschien de beste manier om er echt voor te zorgen dat een gemeente voetgangersvriendelijk wordt. Visieontwikkeling kost echter tijd en het zou mooi zijn als tegelijkertijd begonnen kan worden met een aantal concrete zaken die relatief makkelijk aan te pakken zijn, ook als de stadsvisie nog niet af is’, zegt de organisatie op haar website.

Vlakheid van de STRAAT
Een belangrijk comfortaspect is een vlak en stroef oppervlak, ook bij slechte weersomstandigheden. Als het oppervlak vlak is aangelegd, wil dat niet zeggen dat het vlak blijft. Tegels breken of worden opgedrukt door boomwortels. Doordat oudere mensen hun voeten minder hoog optillen, is dit al snel problematisch. Goed onderhoud van de openbare ruimte is daarom van belang om valincidenten te voorkomen. Ook in de ontwerpfase kan hier al rekening mee worden gehouden. Bijvoorbeeld door voldoende ruimte te laten voor boomwortels, waardoor deze minder snel de tegels omhoog drukken.
Kleine verbeteringen met grote gevolgen betreffen onder meer het recht leggen van losliggende tegels en het herstellen van andere beschadigingen aan de bestrating. Simpel, maar belangrijk. Ouderen struikelen sneller en als het gebeurt, is de letselschade relatief groot. Ook houdt het ouderen in het vervolg binnen, omdat ze bang worden om nog eens te vallen. Nog beter is natuurlijk al in de ontwerpfase te zorgen voor goed straatwerk. Vervolgens is een goed beheer van de openbare ruimte van belang, waardoor slecht straatwerk snel wordt ontdekt en ook snel wordt hersteld.

Doorgang in de STRAAT
Blijf Veilig Mobiel noemt ook het weghalen en/of uitlijnen van obstakels. Obstakels kunnen ervoor zorgen dat de stoepruimte die resteert te smal is. Soms is de stoepbreedte voldoende, maar staan obstakels niet in één zone. Dat betekent dat voetgangers moeten slalommen om de obstakels heen. Vooral voor blinden en slechtzienden is dit lastig, zo niet ondoenlijk. Afhankelijk van de situatie kunnen er afspraken worden gemaakt met winkeliers over uitstallingen of kan er mogelijk een parkeerplaats worden opgeofferd waarop de obstakels een plek kunnen krijgen. Denk bijvoorbeeld aan ruimte voor fietsenstallingen, zodat fietsen niet meer her en der op de stoep geparkeerd hoeven te worden.
Het verlagen van stoepranden bij kruispunten of oversteekplaatsen verdient ook aandacht. Dit is vaak al beleid en is ook onderdeel van toegankelijkheidsrichtlijnen, maar blijkt in de praktijk toch lang niet altijd het geval te zijn. Het is belangrijk voor ouderen met rollator en voor rolstoelgebruikers, maar ook voor ouders met een kinderwagen.

Stroefheid van de STRAAT
Ook de stroefheid van de bestrating is bepalend voor het loopcomfort. Soms worden gladde tegels of klinkers gekozen, die bij regenval spekglad blijken te worden. Ook komt het veelvuldig voor dat bij gladheid niet wordt geveegd of gestrooid. De weg is sneeuwvrij, maar het voetpad niet. Ouderen durven daardoor ’s winters minder goed naar buiten en dat is niet zonder reden. Statistieken laten zien dat in een koude winter zoals in 2010 veel meer valincidenten voorkomen dan in andere jaren.

Kies voor kwaliteit van de STRAAT
Hoe kunnen gemeenten zorg dragen voor een goede kwaliteit van het straatwerk? ‘De invoering van de mogelijkheid in de gewijzigde Aanbestedingswet om een specifiek keurmerk te verlangen, kan een extra duwtje geven om de SEB voor te (gaan) schrijven’, zegt Jos van Alphen. Hij is adviseur aanbestedingen en contractzaken bij Bouwend Nederland. Van Dijk bekent dat hij even moest googelen naar de achtergronden van SEB: ‘Ik heb me er even in verdiept. Conclusie is dat het belangrijk is dat er een stichting is die zich inzet voor goed straatwerk!’
Van Alphen vindt dan ook dat gemeenten moeten weten dat de SEB eisen een meerwaarde vertegenwoordigen ten opzichte van een RAW bestek: ‘Gemeenten willen enerzijds grip op kwaliteit, maar anderzijds gaan ze voor een zesje door alleen de RAW systematiek in bestekken te volgen. Eigenlijk is dat vreemd, omdat ze heel veel aandacht besteden aan bijvoorbeeld het inschakelen van een landschapsarchitect van naam en faam en de keuze voor het mooiste bestratingmateriaal, dat soms uit groeves in China, Portugal of waarvandaan ook wordt aangesleept. Of hoogwaardige gebakken of betonnen producten uit Nederland. En dan laten ze bij de aanbesteding die ambitieuze keuzes volgen door een aanbesteding met een ‘schraal’ bestek en vaak ook nog louter op prijs. Dat is volstrekt onlogisch. Mij lijkt de aanbestedingsfase nu juist geschikt om die gewenste meerwaarde, dat hogere niveau te verkrijgen. Op het moment dat vakmanschap en kwaliteit van groot belang worden geacht voor dat hogere niveau, zou de aanbestedende dienst de SEB kunnen voorschrijven.’
Van Dijk besluit: ‘Straatwerk kent een geschiedenis tot ver in de oudheid, waarbij het nog steeds een belangrijk deel van de openbare ruimte uitmaakt. Dit laat zien hoe belangrijk de straat is in de geschiedenis. Het is de plek waarover we ons verplaatsen. Van A naar B. Maar het is ook de plek waar we elkaar ontmoeten. Dat is zo belangrijk. Stratenmakers mogen trots zijn op hun vak. Het zorgt ervoor dat mensen veilig en prettig op stap kunnen. Daar komt nu dus nog een belangrijke taak bij: toegankelijkheid. Mooi om daarin te innoveren en te werken.’

Bronnen: