Damwanden: keuze voor duurzaamheid of levensduur?
ITT Delft heeft onderzoek uitgevoerd onder 48 gemeenten naar de belangrijkste criteria voor de keuze van het bouwmateriaal voor projecten in de grond-, weg en waterbouw, specifiek bruggen. Hieruit is naar voren gekomen dat duurzaamheid belangrijk is, maar levensduur belangrijker. Voor de bouw van damwanden wordt ook vaak gekozen voor de langere levensduur van staal of kunststof in plaats van de duurzaamheid van hout. Deze keuze wordt gemaakt, omdat de duurzaamheid van bouwmaterialen niet concreet in cijfers wordt vergeleken. Uit de levenscyclusanalyse uitgevoerd door EY komt echter naar voren dat de milieukosten van bijvoorbeeld staal 140 maal hoger zijn dan die van hout. Neemt u dat mee in uw materiaalkeuze?
Tekst en beeld: FSC® Nederland
Een levenscyclusanalyse (LCA) neemt de milieugevolgen gedurende alle fasen van de levenscyclus van bouwmaterialen ter beschouwing. De levenscyclus is een keten van processen: van grondstofwinning, naar productieproces en transport, tot onderhoud en afval. De LCA bestaat uit een aantal stappen:
• Life cycle inventory (LCI). Hierin worden de schadelijke stoffen die uitgestoten worden en de benodigde grondstoffen onder de loep genomen.
• Life cycle impact assessment (LCIA). Hierin wordt een beeld gevormd over de milieueffecten waarvoor het product of de activiteit (in)direct verantwoordelijk is.
Grote verschillen in milieuschade
In de levenscyclusanalyse van EY, opgeleverd in 2016, worden zowel de effecten van productie, transport, bewerking en plaatsing van de damwand onderzocht, als de impact op het milieu in de onderhouds- en afvalfase. Hoewel effecten als klimaatverandering, verzuring en toxiciteit in verschillende eenheden worden uitgedrukt, kan de milieuschade toch worden vergeleken door deze uit te drukken in een MilieuKostenIndicator (MKI). Kort gezegd, de schade voor onze samenleving in euro’s uitgedrukt. Naast een analyse van drie gangbare tropische houtsoorten, is er een verkennende studie uitgevoerd naar de milieu-impact van andere materialen voor damwanden. Het is vanzelfsprekend dat klanten willen weten hoe de milieu-impact van het ene materiaal zich verhoudt ten opzichte van andere. In de studie worden gecertificeerd hout (Azobé), ‘virgin’ of nieuw pvc, gerecycled pvc en staal met elkaar vergeleken. Wat blijkt: hout komt verreweg als winnaar uit het vergelijkende onderzoek. Waar staal een milieu-impact heeft van € 26,64 per vierkante meter damwand, zit Azobé op slechts € 0,19 (zie figuur 1).
Figuur 1.
Natuurlijke fabriek
Onderzoek van RVO Nederland (LCA Bruggen, BECO 2013) naar bouwmaterialen voor fietsbruggen resulteerde in een vergelijkbare conclusie: voor de milieuschade die één composieten fietsbrug veroorzaakt, bouw je twee betonnen, drie stalen en zestig houten bruggen. Waar zit het geheim van het succes van hout? Bij staal en pvc worden veel energie en schaarse grondstoffen gebruikt in de productiefase, en er komen verontreinigende stoffen vrij. Hout daarentegen komt uit een natuurlijke fabriek, het bos. Er komen dus geen giftige stoffen vrij: in plaats daarvan wordt er CO2 opgenomen. Volgens Ronald Rovers, expertlid Nederland in het International Energy Agency, is materiaalkeuze cruciaal: “Het CO2-probleem is feitelijk een materiaalprobleem: men heeft geen idee hoe groot de impact van materialenkeuze op de milieuschade van een project is! In principe leiden hernieuwbare grondstoffen tot de laagste milieu- en CO2-impact. Dus: gebruik biobased materialen zoals hout, tenzij er gegronde redenen zijn voor andere materialen.”
Beschermde bossen
Het is belangrijk dat er hout wordt gebruikt uit een gecertificeerd bos. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat professionele inkopers vaak denken dat het gebruik van tropisch hardhout (FSC) niet verantwoord is. Want het klinkt paradoxaal, bos behouden door hout te gebruiken. Het tegendeel is echter waar. Hoe meer FSC-hout gebruikt wordt, hoe meer tropisch bos beschermd kan worden. De truc zit hem in het volgende: een FSC-beheerd bos wordt opgedeeld in percelen. Elk jaar worden per perceel slechts enkele bomen gekapt, dat vervolgens 30 jaar met rust gelaten wordt om het te laten herstellen. Zo blijft het bos gezond en wordt het beschermd tegen onverantwoorde houtkap. Dit beleid is noodzakelijk, want per minuut verdwijnen er wereldwijd 48 voetbalvelden aan regenwoud.
Kies voor hout, red het woud
Liesbeth Gort, directeur van FSC Nederland, licht toe hoe FSC-hout zich onderscheidt als bouwmateriaal: “Dat hout een zeer milieuvriendelijk materiaal is, staat buiten kijf. Dit wordt in onderzoek en beleid keer op keer bevestigd, en nu de praktijk nog. Daarnaast moeten we een andere belangrijke kwaliteit van hout, met name tropisch hout, niet vergeten. Het FSC-keurmerk is bijna 25 jaar geleden namelijk gestart met als doel de ontbossing in de tropen tegen te gaan. Iedere toepassing van FSC-hout is goed voor duurzaam beheer van een flink stuk bos, in bijvoorbeeld Kameroen of de Amazone. Dankzij onze vraag naar hout staat dat bos er nog steeds, in plaats van eindigend als oliepalm- of sojaplantage. Onze campagne ‘Kies voor hout, red het woud’ heeft tot doel om juist die boodschap actief uit te dragen.”
Grondstoffenakkoord
Het beleid van de overheid geeft duidelijk richting aan materiaalkeuze voor bouwprojecten zoals damwanden. Het grondstoffenakkoord, medeondertekend door rijk, provincies en gemeenten, is in 2017 tot stand gekomen op basis van wetenschappelijk onderzoek naar de milieu-impact van bouwmaterialen. Een belangrijk speerpunt binnen dit akkoord is het terugdringen van het gebruik van schaarse grondstoffen en gebruik van hernieuwbare (biobased) grondstoffen zoals hout.
Milieuwinst door weloverwogen materiaalkeuze
Als gemeente, waterschap en leverancier kun je dus milieuwinst behalen door een weloverwogen materiaalkeuze. Een kritische, proactieve houding van opdrachtgevers ten opzichte van materiaalkeuze is wenselijk voor allerlei projecten in de gww-sector. Zo kan er bewuster gebouwd worden aan producten met een verantwoorde levenscyclus.
