Water wordt energiebron

Tekst: Henk Wind

Thermische Energie uit Oppervlaktewater (TEO) in Broekpolder Beverwijk, met inlaat en put. Foto: Eteck.

De term Aquathermie is eigenlijk in 2018 bedacht bij het Klimaatakkoord, met het oog op de GreenDeal die toen in de steigers stond en liep tot mei 2022. Het Netwerk Aquathermie (NAT) probeert de energiewinning uit water te stimuleren en constateert dat de GreenDeal veel opgeleverd heeft, maar dat nu de praktijk moet gaan volgen. Er zijn wel al bijna 100 projecten gerealiseerd, maar de grote uitrol moet nog op gang komen.

Aquathermie is een brede term die meerdere waterstromen omvat: TEO, TEA en TED. Die staan voor respectievelijk Thermische Energie uit Oppervlaktewater, uit Afvalwater en uit Drinkwater. Voor zo ver bekend bij NAT zijn er acht projecten gerealiseerd met TED, waarbij vooral de grote transportleidingen geschikt zijn voor energiewinning. TEA telt vijftien projecten, maar TEO is met 63 gerealiseerde projecten de grootste groep. “TEO heeft in principe ook de grootste potentie in heel Nederland gezien de beschikbaarheid van oppervlaktewater”, zegt Henk Looijen van Netwerk Aquathermie.

Warmtewisselaar

Hoe je daar dan energie uit wint, kan heel verschillend zijn. “Meest voorkomend is een waterinlaat in de vorm van een pijp, waarmee water naar een warmtewisselaar wordt gevoerd. Zo’n plaatwisselaar werkt heel efficiënt en heeft daardoor ook het minste ruimtebeslag.” Met de gewonnen energie wordt vervolgens een WKO in de bodem gevoed. In de zomer wordt daar dus warmte in gestopt.

De technische installatie voor TEO in Blaricum. Foto: NAT.

“Het kan ook zonder WKO, maar dan ga je in de winter warmte onttrekken aan het koude oppervlaktewater en ga je in de zomer voor koeling van de woning het water juist extra opwarmen.” In veel gevallen zal dat juist niet gewenst zijn. Zo wilde de Verkeerscentrale Midden-Nederland van Rijkswaterstaat zijn serverruimtes koelen met aquathermie. Mede vanuit zijn voorbeeldfunctie wilde Rijkswaterstaat het kanaalwater niet extra opwarmen in de zomer en is dus gekozen voor een WKO-opslag.

Voor kleinere, individuele projecten speelt dat veel minder. Een woonboot bijvoorbeeld is prima te klimatiseren met een warmtewisselaar onder of naast de drijfbak. En Floating Office in Rotterdam heeft hiervoor leidingen rechtstreeks ingestort in de betonnen drijfbakken.

Onderzoek Tiel

Dat de mogelijkheden heel divers zijn, blijkt ook wel uit een onderzoek naar aquathermie voor een groot deel van Tiel, met gebruik van water uit de Waal dat momenteel gaande is. “Dat is een studie naar diverse mogelijkheden, zoals energiewinning met een inlaat, maar ook met een warmtewisselaar die in betonnen bakken in de rivier zelf kan worden gehangen. Ook wordt gekeken naar het wel of niet toepassen van een WKO.”

In het project Mariastichting in Haarlem zijn 378 woningen aangesloten op TEO. Foto: NAT.

Andere variabelen zijn de koppeling aan een warmtenet. “Kies je voor een laagtemperatuurnet met een warmtepomp in elke woning of kies je voor een hoogtemperatuurnet? In het eerste geval moet je de woningen allemaal goed isoleren. Met een hoogtemperatuurnet kun je volstaan met minder isolatie van de gebouwen, maar heb je hogere aanlegkosten vanwege onder meer de geïsoleerde leidingen die je nodig hebt.”

Lokale factoren

Zo’n studie geeft volgens Looijen aan dat enerzijds de techniek nog in ontwikkeling is, maar anderzijds ook dat de juiste techniek afhankelijk is van lokale omstandigheden. “Dat geldt sowieso voor de haalbaarheid en betaalbaarheid.” Zo zag de gemeente Doesburg onlangs af van het plan om energie te gaan winnen uit de Oude IJssel. Mede door het passeren van infrastructuur en een waterkering werden de kosten te hoog. “De Autoriteit Consument en Markt heeft een maximum gesteld aan de aansluitkosten per huishouden. Als je daar bovenuit gaat komen, wie gaat het dan betalen?”

Het Netwerk Aquathermie heeft al veel in kaart gebracht over die haalbaarheid en betaalbaarheid. Zo is het onder meer mogelijk om via Aquathermieviewer.nl snel de mogelijke bronnen in kaart te krijgen, in relatie tot de gevraagde energie in het gebied. Ook zijn er al veel kosten inzichtelijk gemaakt. Gerealiseerde projecten aquathermie zijn te bekijken via de Projectenkaart (https://www.aquathermie.nl/praktijk/aquathermie+projectenkaart/default.aspx) of de site aquathermie.nl.

Zwembaden

Looijen verwacht dat het aantal en de omvang van projecten met aquathermie de komende jaren dan ook alleen maar zal toenemen. “Je ziet dat ook terug in de gemeentelijke Warmtevisies. Daarnaast is er een aanpassing van de subsidieregelingen SDE+ zodat die beter beschikbaar is voor aquathermie. Dat zijn allemaal stapjes bij elkaar die tot meer vraag zullen leiden.”

Daarnaast loopt er bijvoorbeeld ook een onderzoek naar het aantal zwembaden dat gelegen is in de nabijheid van oppervlaktewater en juist ook afvalwaterzuiveringen. Aquathermie is daar een interessante oplossing voor.