Zuigen in plaats van graven
Op 18 maart 2002 werd de grondzuigtechniek in Nederland geïntroduceerd. Sindsdien is het hard gegaan: bijna veertig bedrijven die zich hebben gespecialiseerd in deze techniek vormen inmiddels de Stichting Belangenorganisatie Grondzuigen. GWW Totaal sprak voorzitter Marianne Mulder en bestuurslid Peter van Daalen: wat zijn nu de voordelen van grondzuigen in plaats van graven?
Tekst: ing. Frank de Groot
Beeld: Stichting Belangenorganisatie Grondzuigen
“De voordelen van de grondzuigtechniek zijn in de gww-sector nog onvoldoende bekend”, zegt voorzitter en veiligheidskundige Marianne Mulder. “De ondergrond raakt steeds voller met leidingen, het werk wordt meer en meer, het moet allemaal sneller en er zijn steeds minder ervaren vakkrachten beschikbaar voor grondwerk. Daardoor neemt de kans op schade aan kabels en leidingen toe. Ook moet er vaak gegraven worden op plaatsen waar je niet goed bij kunt. Grondzuigtechniek biedt een oplossing voor deze problematiek.”
Graafschadecijfers verontrustend
De jaarlijkse cijfers over schade door graafwerkzaamheden, gepubliceerd door Agentschap Telecom, laten de problematiek duidelijk zien. Over 2021 is te zien dat er geen sprake is van een trendbreuk in de graafschadecijfers. Zo was het aantal calamiteiten in 2021 met 41.074, het hoogste in de laatste vijf jaar. De totale directe herstelkosten liepen op van 25,2 miljoen euro in 2017 naar 41,2 miljoen euro in 2021. Wel nam het aantal graafbewegingen de laatste jaren toe, waardoor het aantal graafschades blijft bungelen rond de 1 op 18 graafbewegingen. De grootste schade ontstond in 2021 aan datakabels, in de top 5 gevolgd door laagspanningskabels, lage druk gasleidingen, waterleidingen en middenspanningskabels. “Er liggen steeds meer datakabels in de grond. Als je die raakt kunnen bedrijven en particulieren zomaar uren tot dagen zonder internet zitten. Dat is een toenemend risico”, zegt Peter van Daalen.
SBG bestuurslid Peter van Daalen: “Er liggen steeds meer datakabels in de grond. Als je die raakt kunnen bedrijven en particulieren zomaar uren tot dagen zonder internet zitten. Dat is een toenemend risico.”
Door de aanhoudende problemen rond graafschade legt Agentschap Telecom sinds 1 januari 2022 dan ook de focus op een strikt toezicht- en handhavingsbeleid bij het niet naleven van de voorschriften van de WIBON (zie kadertekst CROW 500). Daarmee komt een einde aan een periode waarin de graafketen de ruimte en ondersteuning kreeg om zelf het tij te keren. “Op basis van graafschaderapportages die netbeheerders over 2021 hebben aangeleverd, waren ongeveer 31.000 graafschades makkelijk te voorkomen. Dit zijn schades die veroorzaakt werden door onzorgvuldig werken, zoals onvoldoende voorsteken of onvoldoende lokaliseren. Een goede voorbereiding van de graafopdracht is cruciaal. En daar hoort ook een goede werkinstructie aan het gravend personeel bij. Iedere medewerker die graaft, hoort vakbekwaam te zijn om te graven in de buurt van kabels en leidingen. Alleen zo voorkom je vermijdbare onderbrekingen van de essentiële diensten gas, water, elektriciteit en telecommunicatie”, aldus Agentschap Telecom.
Toepassingsgebieden
Volgens Marianne en Peter is veel ellende te voorkomen door vaker de grondzuigtechniek in te zetten. “Op locaties waar genoeg ruimte is en er geen leidingen in de grond liggen, kun je beter graven. Maar er zijn heel veel toepassingen denkbaar, waarbij je beter kan zuigen dan graven.” Ik bekijk een animatiefilm over graven middels de grondzuigtechniek, waarin alle mogelijkheden worden getoond. Het vrij zuigen van kabels en/of leidingen bijvoorbeeld ter vervanging of aanleg van nutsvoorzieningen of in de petrochemie bij buisleidingen met gevaarlijke inhoud.
Maar ook het maken van proefsleuven om ondergrondse infrastructuur in kaart te brengen. Daarnaast het vrijzuigen van boomwortels. Bij traditioneel graven is er een vrij grote kans op schade aan boomwortels.
Groot voordeel van de grondzuigtechniek in vooral binnenstedelijke omgeving is dat er geen grond naast de sleuf hoeft te worden opgeslagen.
Het vrijzuigen van boomwortels kan nodig zijn om bomen te verwijderen of te verplaatsen, de groeiplaats te verbeteren of om kabels en leidingen bij boomwortels bereikbaar te maken.
Dan kan je nog kelders en kruipruimten leegzuigen. Denk aan het creëren van een kelder, reparatie van een riool of het isoleren van een woning. Tot slot is grondzuigen geschikt om materialen, zoals puin, zand, grind of grond te verwijderen op lastig te bereiken plaatsen. Denk aan gemorst materiaal in schuren en loodsen, filterzand uit silo’s en grind van daken. Maar ook een onbereikbare achtertuin kan met grondzuigen worden bereikt voor grondwerk.
Een heel groot voordeel is verder dat er geen grond naast de sleuf hoeft te worden opgeslagen. Peter: “Denk eens aan de ontgraving in een drukke, smalle straat. Als je dan ook nog de grond naast de sleuf hebt liggen, is vaak ook het fiets- en/of voetpad geblokkeerd. Die problemen heb je allemaal niet bij grondzuigen.” En dan is er nog het voordeel bij het werken met verontreinigde grond: “Die grond komt direct in de bunker terecht, waardoor de kans dat machinist en directe omgeving ermee in aanraking komen nihil is.”
Het vrijzuigen van boomwortels kan nodig zijn om bomen te verwijderen of te verplaatsen, de groeiplaats te verbeteren of om kabels en leidingen bij boomwortels bereikbaar te maken. Bij traditioneel graven is er een vrij grote kans op schade aan boomwortels.
Geschiedenis
Waar komt de grondzuigtechniek eigenlijk vandaan? De oprichter van de Stichting Belangenorganisatie Grondzuigen, Leon Bastiaans, vertelde al eens eerder aan GWW Totaal dat hij in 2001 in Keulen voor het eerst een grondzuiger aan het werk zag om een sleuf te ‘ontgraven’. “Eerst dacht ik dat het een kolkenzuiger was, maar bij nadere inspectie was het een grondzuiger. Ik was toen werkzaam bij een riooltechnisch bedrijf. We kenden als bedrijf de problematiek rond graafschades. Deze grondzuigtechniek zou wel eens de oplossing kunnen zijn voor dat probleem!”
Oud-voorzitter Bastiaans begon in maart 2002 voor zichzelf onder de naam Leon Bastiaans Grondzuigtechniek (LBG). In 2012 nodigde hij alle ondernemers met grondzuigmachines uit in een Van der Valk motel, met als doel om de belangen samen te behartigen. Aanleiding waren de eisen die de Stichting Industriële Reiniging (SIR) ging stellen aan grondzuigen. Reinigen en grondzuigen zijn namelijk verschillende technieken. “We werden echter op één hoop geveegd met de straatkolkzuigers. Die eisen gingen dan ook veel te ver en daar kregen we zelfs last van buiten de industriële poorten. Die eisen maakten de grondzuigtechniek veel te duur, waardoor de kloof tussen graven en zuigen alleen maar groter werd. Het ontbrak aan specifieke kennis, waardoor er behoefte was aan bundeling van de bestaande kennis en een goede belangenvertegenwoordiging”, aldus Bastiaans. Zijn oproep bleek een succes, want in datzelfde jaar volgde de oprichting van de Stichting Belangenorganisatie Grondzuigen (SBG).
Voorzitter SBG en veiligheidskundige Marianne Mulder: “Netwerkbeheerders en gemeenten moeten zich meer bewust worden van de mogelijkheden die de grondzuigtechniek biedt. Bijvoorbeeld door het grondzuigen voor bepaalde locaties verplicht te stellen.”
De huidige voorzitter Marianne Mulder wil de komende jaren een professionaliseringsslag maken: “De grondzuigtechniek staat nu alleen nog omschreven in het handboek van de SIR. Maar de grondzuigtechniek beperkt zich niet tot de industrie. Daarom willen wij een eigen SBG handboek, zodat ook de gww-sector daar gebruik van kan maken. Daar zijn we nu druk mee bezig en we hebben korte lijnen met de SIR om het zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen.”
“Daarnaast hebben we een opleidingscommissie in het leven geroepen die onder meer een eigen opleidingsboek gaat ontwikkelen. We willen ook examens op locatie kunnen uitvoeren, zodat cursisten niet gebonden zijn aan de locatie van SOMA in Harderwijk. Op termijn kijken we naar digitalisering van ons opleidingspakket. We zijn bezig met een modulair systeem waarmee machinisten sneller en beter toegespitst kunnen worden opgeleid. Tot slot hebben we een SBG-keurmerk. Ben je als grondzuigpartij aangesloten bij de SBG dan keur je je grondzuigauto’s op veiligheid aan de hand van de SBG-keuringspapieren. Wij controleren steekproefgewijs of al onze leden dit doen en of ze dit voor al hun grondzuigwagens doen.”
Grondzuigtechniek
Grondzuigmachines zijn door één machinist te bedienen, doordat de zuigslang op afstand is te besturen. Alles dat door een slang van 250 mm doorsnede past kan worden opgezogen. “Als het moet kan er wel tot een afstand van 100 meter van de grondzuigwagen worden gezogen. Maar eerlijk gezegd is dat alleen in geval van nood, want je zuigkracht loopt terug en het aankoppelen van de slangen is arbeidsintensief. We proberen daarom altijd zo dicht mogelijk bij de bron te komen, bijvoorbeeld door het leggen van rijplaten”, zegt Peter.
Grote ventilatoren zorgen voor een luchtstroom en een onderdruk. De zuigslang is hydraulisch en driedimensionaal beweegbaar. In de omgeving van de zuigmond wordt al het materiaal meegezogen door de luchtstroom. In de verzamelruimte slaan alle grote gronddeeltjes neer door het tot rust komen van de lucht en door draaiing. Via verschillende afscheidingskamers wordt de luchtstroom verder schoongemaakt en gedroogd. De gereinigde lucht wordt over een groot oppervlak via een geluidsisolatie-eenheid naar boven uitgestoten. Het opgezogen materiaal kan vervolgens gekiept en/of verwerkt worden. De nieuwste ontwikkeling betreft grondzuigwagens die zowel droge als natte stoffen kunnen opzuigen. Door de toepassing van een uniek terugzuigsysteem kan eenvoudig geswitched worden tussen droge en natte materialen. Speciaal het werken met verontreinigde grond wordt hier gemakkelijker door.
De bediening van een grondzuigwagen vergt de nodige expertise. Daarom moet een machinist eerst een opleiding volgen. Peter: “In samenwerking met SOMA in Harderwijk is de ééndaagse opleiding ‘Veilig werken met een grondzuigwagen’ ontwikkeld. Daarnaast moeten cursisten, voordat ze aan de opleiding beginnen, 100 uur gecoached zijn door een ervaren machinist. Van elke machinist wordt verwacht dat ze de opleiding elke drie jaar volgen, zodat ze op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen.”
Voorkomen graafschade
Steeds vaker raken opdrachtgevers overtuigd van de vele voordelen van grondzuigen, onder andere uit oogpunt van veiligheid. Marianne: “Vooral in de industrie is men beducht voor graafschade. Daarom is in de petrochemische industrie grondzuigen vaak verplicht. Maar buiten de industriepoorten zie je nu gelukkig ook gemeenten die op drukke plaatsen grondzuigen verplicht stellen, omdat er bijvoorbeeld gasleidingen in de grond liggen. Maar er kan ook sprake zijn van belangrijke data- en stroomkabels. En wat te denken van het beperken van de fysieke belasting? Er hoeft niemand meer met een schep in de sleuf te staan.”
“Netwerkbeheerders en gemeenten moeten zich meer bewust worden van de mogelijkheden die de grondzuigtechniek biedt. Bijvoorbeeld door het grondzuigen voor bepaalde locaties verplicht te stellen. Veelal wordt er door opdrachtgevers en aannemers als eerste gedacht aan ‘traditioneel’ graven met alle risico’s van dien. Grondzuigen is, zeker in binnenstedelijk gebied, een beter en efficiënter alternatief. Aannemers zullen zelf niet zo snel naar deze methodiek grijpen, omdat ze het niet kennen. Ze zijn toch gewend direct de grondverzetmachine in te zetten.”
De vraag dringt zich op of we dan niet gewoon maar alle sleuven moeten zuigen, in plaats van graven. Marianne: “Dan moet ik toch eerlijk antwoorden dat het zuigen van grond waar geen ondergrondse infra aanwezig is, veelal te duur is vergeleken met traditioneel ontgraven. Per klus moet je de kosten, baten en de risico’s afwegen en daarbij een keuze maken voor de juiste graaftechniek. Maar het beperken van overlast voor de omgeving kan al snel een reden zijn om iets meer te investeren. Mijn belangrijkste oproep is om de grondzuigtechniek gewoon mee te wegen en niet automatisch voor graven te kiezen. Wil je meer informatie? Kijk dan eerst op onze website en neem contact met ons op.”
Meer informatie? Kijk op www.sbgrondzuigen.nl
CROW 500 dwingt tot voorkomen graafschade
Initiatiefnemers, netbeheerders en grondroerders moeten tegenwoordig aan de CROW 500 ‘Schade voorkomen aan kabels en leidingen’ voldoen. De CROW 500-richtlijn gaat over het voorkomen van graafschade aan kabels en leidingen. Deze richtlijn was sinds 2017 op vrijwillige basis van kracht maar is sinds 1 januari 2022 verplicht voor grondroerders, netbeheerders en beheerders van de openbare ruimte.
Agentschap Telecom betrekt de CROW 500 bij haar toezicht op de naleving van de voorschriften die gericht zijn op een zorgvuldig graafproces. De deelnemers in het samenwerkingsverband Kabel en Leiding Overleg (KLO) hebben gezamenlijk de CROW 500 ontwikkeld. Het KLO is een vrijwillig samenwerkingsverband, waarin de belangrijkste koepelorganisaties van de graafketen vertegenwoordigd zijn.
De CROW 500 legt nadrukkelijk de verantwoordelijkheid om schade aan kabels en leidingen te voorkomen bij opdrachtgevers en grondroerders. In de handreiking staat helder uitgelegd hoe zij invulling kunnen geven aan die verantwoordelijkheid. Dit zijn belangrijke stappen om te komen tot ‘zorgvuldig grondroeren van initiatief- tot gebruiksfase’.
WIBON
Aan de CROW 500-richtlijn voor zorgvuldig grondroeren ligt de WIBON (Wet informatie-uitwisseling bovengrondse en ondergrondse netten en netwerken) ten grondslag. Deze wetgeving voorziet in de uitwisseling van informatie over boven- en ondergrondse netten ter voorkoming van schade bij graafwerkzaamheden en de bepalingen ter implementatie van de richtlijn breedband. Omdat de WIBON-wetgeving niet voorziet in een verdere inhoudelijke uitwerking van het proces en kennis is deze verder uitgewerkt in de CROW 500-richtlijn.
Toets zorgvuldig opdrachtgeven
Agentschap Telecom kijkt bij een inspectie van opdrachtgevers onder andere naar de volgende resultaatverplichtingen:
- Is er voldoende geld gereserveerd om de voorgenomen graafactiviteit zorgvuldig voor te bereiden en uit te voeren (initiatieffase CROW 500)?
- Is er voldoende tijd geboden aan de grondroerder om zijn graafactiviteit zorgvuldig voor te bereiden en uit te voeren (initiatieffase CROW 500)?
- Is er een risico-inventarisatie opgesteld waarbij geanalyseerd is of de voorgenomen graafactiviteiten leiden tot conflicten met de ondergrondse infrastructuur op basis van de verkregen gebiedsinformatie van het Kadaster (onderzoeksfase CROW 500)?
- Is er een maatregelenplan opgesteld op basis van een controle van de feitelijke ligging van de ondergrondse infrastructuur bij de vastgestelde conflicten uit de risico-inventarisatie (Ontwerpfase CROW 500)?
Toets zorgvuldig grondroeren
Bij een sleufinspectie bij grondroerders onderzoekt het agentschap of een grondroerder zijn graafwerkzaamheden zorgvuldig heeft verricht. Agentschap Telecom controleert onder andere de volgende resultaatverplichtingen uit de CROW 500:
- Is er een instructie opgesteld op basis van het door de opdrachtgever verstrekte maatregelenplan, is er ook daadwerkelijk een instructie gegeven aan het graafteam door de grondroerder en is er een regelmatige update gegeven (werkvoorbereidingsfase).
- Heeft het graafteam op een juiste wijze de werkinstructie activiteiten uitgevoerd (uitvoeringsfase).
Als tijdens een (sleuf)inspectie één van de hierboven genoemde resultaatverplichtingen niet adequaat is uitgevoerd dan kan de toezichthouder bestuursrechtelijk handhaven. Deze handhaving kan bestaan uit een waarschuwing, een boete of een dwangsom. Denk eraan dat iedereen in de graafketen zich moet houden aan de CROW 500. Dus ook een opdrachtgever, ontwerper en beheerder. Want ook als je niet zelf graaft, heb je verantwoordelijkheden in het proces.
