RWZI Terwolde: leerproces in circulariteit en duurzaamheid

Tekst: Henk Wind
Beeld: Waterschap Vallei en Veluwe

De houten leidingbrug is uniek in de zuiveringswereld. Op de bovenbouw zijn PV-panelen aangebracht.

De rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) in Terwolde is in feite nieuwbouw, maar op dezelfde locatie als de oude installatie. Wie hier rondloopt kan allerlei bijzonderheden zien. In het oog springt met name de houten leidingbrug – waaraan leidingen naar de tanks hangen – met een bovenbouw waarop PV-panelen zijn gelegd. Het terrein zelf biedt veel ruimte aan groen in plaats van dat het helemaal verhard is. Daarnaast valt op dat niet alles nieuw is. Zo is het bestaande bedrijfsgebouw – dat niet langer geschikt was als kantoor – hergebruikt voor onder meer opslag en als opstelruimte voor de blowers voor de beluchting. Daarnaast zijn zichtbare onderdelen als loopbruggen hergebruikt, maar ook vele andere installatie-onderdelen.

Het bedrijfsgebouw voldeed niet meer als kantoor, maar kon wel worden herschikt zodat het bruikbaar was voor opslag en voor de opstelling van de blowers voor de beluchting.

Geen oude zooi

De ambities van het waterschap waren hoog, vertelt projectleider Zeeger van de Koppel. Het bestuur zette circulariteit in het bestuursprogramma en de directie had de wil en ambitie om dit op te pakken. Zeeger zelf had er als projectleider ook zin in, al wist hij dat hij de nodige scepsis zou moeten overwinnen. “Bijvoorbeeld als het gaat om hergebruik. Sommige mensen vrezen dan dat het ‘een oude zooi’ gaat worden. Dat is het dus niet. Wij wilden materialen met een rijke geschiedenis hergebruiken, maar wel daar waar het kan vanuit oogpunt van veiligheid. Zo hebben we bijvoorbeeld toch voor een nieuwe vloer gekozen voor de opstelling van de schakelkasten, in plaats van de tweedehands vloer die we graag wilden hebben. De schakelkasten zijn zwaar en gevoelig en daar wil je geen problemen mee krijgen. Maar gelukkig zijn er legio voorbeelden van materialen die we wel hebben kunnen hergebruiken, zoals onderdelen in de schakelkasten, stalen kolommen, een bestaande vergistingstank en het oude bedrijfsgebouw. Belangrijk daarbij is wel dat je als opdrachtgever kijkt hoe je omgaat met garanties. Als de fabrieksgarantie verlopen is, kun je bij hergebruik in onze ogen geen hernieuwde fabrieksgarantie verwachten, behalve bij revisie. Dat standpunt heeft wel geholpen.”

Wat dat betreft maakte het materialentekort door Covid en de oorlog in Oekraïne ook veel dingen bespreekbaar. “Bijvoorbeeld als het gaat om de PLC’s (besturingskasten, red). Hergebruik was voorheen absoluut niet bespreekbaar. Nu kwam het serieus ter tafel omdat het er op leek dat de nieuwe PLC’s niet op tijd geleverd zouden worden. Uiteindelijk bleek het niet nodig, maar het geeft wel de urgentie aan om serieus te kijken naar je materiaal- en grondstoffengebruik.”

De zuivering is volledig vernieuwd. De foto toont de stand van zaken in oktober 2023.

Budget en aanbesteding

Al in 2019 gingen de voorbereidingen voor de vernieuwing van RWZI Terwolde van start. Circulariteit en duurzaamheid werden daarbij aan elkaar gekoppeld. Het waterschap wilde er vooral een leerproces van maken en koos daarom niet voor een traditionele aanbesteding. De aanbesteding van het bouwteam gebeurde volledig op basis van kwaliteitscriteria. Qua financiën is een taakstellend budget beschikbaar gesteld, met gelabeld geld voor circulariteit. Al in de voorbereidingen werden opdrachtnemende partijen betrokken: Pannekoek GWW, ADS Groep, Moekotte, Witteveen + Bos en Royal HaskoningDHV. Zij zouden het werk vervolgens ook voor de uitvoering gegund krijgen, mits controleberekeningen van een onafhankelijk bureau aantoonden dat hun inschrijvingen marktconform waren. Daar bleken de partijen aan te voldoen, zodat zij de realisatie daadwerkelijk voor hun rekening mochten nemen.

Waar traditioneel keuzes vooral financieel gedreven zijn, werden in dit proces keuzes gemaakt met behulp van een waarde-matrix. “We hadden elf criteria opgesteld, variërend van planning en leverbaarheid tot milieukosten en mate en wijze van onderhoud. Die criteria hebben we gewogen met een gemêleerde groep, die dus niet alleen uit technici bestond. Dat ging als advies naar de opdrachtgever, die er een besluit over nam.”

Hout en rvs

Dat leidde tot diverse keuzes die afwijken van de standaard, geeft Zeeger aan. “Zo is bijvoorbeeld voor de houten leidingbrug gekozen. Die is uniek in de zuiveringswereld. Sowieso zie je weinig hout bij zuiveringsinstallaties, terwijl het een prima materiaal is. De milieu-impact van deze brug was meer dan 70 keer lager dan van een stalen brug. Maar de prijs was wel hoger.”

“Ook hebben we gekozen voor rvs-leidingen, in plaats van gecoat staal. Verzinkt staal viel sowieso af. Dat geeft uitloging van metalen en is dus niet goed voor de omgeving. Als je gecoat staal op termijn wilt hergebruiken, is er veel energie nodig om de coating er af te halen. RVS geeft de hoogste hergebruikwaarde wanneer de RWZI aan het eind van zijn levensduur zou zijn. We hebben de installatie nu ook ontworpen op hergebruik. Liefst wil je dan dat onderdelen zo veel mogelijk één op één herbruikbaar zijn, maar mocht dat niet zo zijn dan kun je bijvoorbeeld de rechte delen inkorten en voorzien van een nieuwe flens. Als we zuiveringen echter meer gaan standaardiseren, neemt de herbruikbaarheid van materialen toe.”

Gebruik van hout is bij een rioolwaterzuivering zeer bijzonder.

Weglaten en hergebruiken

Bij de circulaire keuzes is uitgegaan van de R-ladder. “Die begint met Refuse. Niet bouwen dus. We hebben ons ook eerst afgevraagd of we van Terwolde een pompstation konden maken dat het rioolwater naar een andere zuivering zou transporteren, maar dat bleek niet mogelijk. Ook op andere onderdelen hebben we ons afgevraagd of we ze weg konden laten of misschien minder konden bouwen. Zo hebben we bijvoorbeeld de leidingbrug zo geplaatst dat die zo kort mogelijk kon blijven. Dat scheelde meters aan brug en leidingen. En waar geen terreinverharding nodig was, hebben we dat ook niet aangebracht, terwijl vaak vanuit oogpunt van praktische bruikbaarheid het hele terrein verhard wordt.”

“We hebben ook volop gekeken naar Re-use. De zuivering is gebouwd in 1977 en gereviseerd in 1988 en is goed onderhouden. Er bleek nog verrassend veel herbruikbaar te zijn. Het bedrijfsgebouw voldeed niet meer als kantoor, maar kon wel worden herschikt zodat het bruikbaar was voor opslag en voor de opstelling van de blowers voor de beluchting. Ook konden we een bestaande vergistingstank ombouwen tot slibbuffertank. En de stalen kolommen van een oxidatietank uit 1977 bleken nog zo goed dat we ze in het nieuwe bedrijfsgebouw konden hergebruiken. Ook diverse pompen en andere installatieonderdelen bleken prima herbruikbaar. Waar we ze zelf niet direct nodig hadden zijn die soms op reserve gelegd en soms naar andere RWZI’s gegaan.”

H-balken van een oxidatietank uit 1977 bleken nog zo goed dat ze in het nieuwe bedrijfsgebouw konden worden hergebruikt.

Modulair concept

Voor de noodzakelijke nieuwe delen koos Waterschap Vallei en Veluwe voor het concept Verdygo®, dat is ontwikkeld door Waterschapsbedrijf Limburg. Dit is een modulair concept voor de bouw van rioolwaterzuiveringen. Het bestaat uit bouwkundige onderdelen, zoals modulaire betonnen elementen voor de wanden van tanks, maar ook installatiemodules en bruggen en andere voorzieningen. “Al die onderdelen zijn op afstand te produceren, om ze vervolgens op de locatie in elkaar te zetten. Daarmee heb je een kortere voorbereidingstijd, een snellere bouw met lagere faalkosten en meer waarde aan het einde van de levensduur van de RWZI. We hopen dat meer waterschappen zich bij dit concept gaan aansluiten. Dan kunnen leveranciers de onderdelen op voorraad produceren. Ook heb je dan minder voorraad van reserve-onderdelen nodig. We staan ook voor een enorme opgave. Er komt nieuwe regelgeving rondom het effluent van rioolwater en die maken het nodig dat heel veel zuiveringen worden aangepast. Soms zijn dat kleine aanpassingen, maar soms complete vernieuwing. Als we elke RWZI blijven benaderen als een unieke opgave, hebben we de mensen er niet voor om dat allemaal te doen.”

Ondertussen bleef een werkgroep zich continu kritisch afvragen of het allemaal beter en slimmer kon. Zo is het Verdygo-concept toch nog wat doorontwikkeld, geeft Zeeger aan. “Vanwege herbruikbaarheid worden de Verdygo-tanks bovengronds gebouwd. Maar dat betekent dus wel dat je alles omhoog moeten pompen. We hebben met de leverancier overlegd of we de tanks twee meter de grond in konden laten zakken. Dat was geen probleem en het scheelt wel heel veel energie.”

Zuiveringsproces

Tot slot heeft het waterschap ook kritisch gekeken naar het zuiveringsproces zelf, inclusief de mogelijke winning van grondstoffen daaruit. “We hebben zo gebouwd dat we nieuwe technieken vrij gemakkelijk kunnen inpassen. We hebben onze hydraulische lijn al voorbereid op fijnzeven, waarmee we cellulose kunnen winnen. Deze zuivering is te klein voor bijvoorbeeld een vergistingsinstallatie, maar we brengen het ingedikte slib wel naar een bestaande vergistingsinstallatie in Apeldoorn, waar er een woonwijk mee verwarmd wordt. Zo’n verwarming van een woonwijk wordt vaak bestempeld als iets bijzonders, maar in Apeldoorn doen we dat al heel lang. Je moet altijd nadenken over wat je decentraal moet doen en wat juist centraal.”

De totale RWZI is in december 2023 opgeleverd, maar de zuivering is al in september 2023 in gebruik genomen. “Elke installatie moet altijd opstarten en biologie moet zijn werk gaan doen. Maar deze installatie draaide vanaf het begin vrijwel direct op de specificaties die voor het effluent vereist zijn. Dat is een compliment waard aan alle betrokken partijen.”

Volgende stappen

Met de oplevering van de RWZI is het voor het Waterschap Vallei en Veluwe echter niet afgelopen, geeft Zeeger aan. “We hebben hier veel laten samenkomen aan circulariteit en duurzaamheid. Het was daarbij voor het waterschap ook nog eens een BIM-ervaringsproject. Onderweg hebben we veel geleerd. Dat willen we graag delen en we ontvangen dan ook veel groepen in Terwolde. Daarnaast willen we blijven leren door te doen. We zijn nu een volgende RWZI aan het voorbereiden en gaan kijken hoe we het weer slimmer kunnen doen dan in Terwolde.”

Daarnaast zal er volgens Zeeger overheidsbreed wat moeten gebeuren om circulair werken op een hoger plan te krijgen. “Dan moet je na gaan denken over hoe je vrijkomende materialen kenbaar maakt, hoe je ze opslaat, hoe je ze beheert tijdens de opslag en hoe je ze aan elkaar ter beschikking stelt. Hoe doe je de waardebepaling van zulke materialen? We hebben in dit project bijvoorbeeld een bepaalde machine ter beschikking gesteld aan een leverancier die wilde kijken in hoeverre hij die kon reviseren voor hergebruik. Wij wisten de oudijzer-waarde en wisten ook dat de machine nog wel iets meer waard was. We hebben hem nu geruild voor een picknickbank voor Beheer. Kleinschalig kan dat, maar op grote schaal zul je andere afspraken moeten maken. Daar valt nog wel wat werk te doen.”