Vlonders en dekken van hout

Tekst: Eric de Munck, Centrum Hout
Beeld: Eric de Munck, Centrum Hout, tenzij anders vermeld

Steiger De Groote Wielen te Rosmalen. Foto: GWW Houtimport.

Vanuit milieuoogpunt is hout een goede keuze omdat het een biobased en circulair materiaal is met een lage milieubelasting (MKI). Het gebruik draagt door waardecreatie ook nog eens direct bij aan de duurzame instandhouding van bossen, zeker waar het gecertificeerd tropisch loofhout betreft. Opdrachtgevers en aannemers laten zich desondanks nog wel eens verleiden tot een keuze voor andere materialen, zoals kunststof, omdat deze ‘duurzamer’ zouden zijn door een langere verwachte levensduur. Dit artikel laat zien dat je door het vooraf even goed stil te staan bij een goed ontwerp en juiste detaillering, met slechts enkele eenvoudige tips, houten vlonders en dekken even goed een lange levensduur kan geven.

Vuistregels levensduurverlenging

Voor natuurlijke materialen, zoals hout, is het belangrijk dat ze niet langdurig aan vocht worden blootgesteld. In droog hout kunnen de meest voorkomende schimmels en bacteriën zich namelijk niet of nauwelijks ontwikkelen en vindt er geen aantasting plaats. Afschermen en snel afvoeren van vocht en ventileren zijn de twee principes om hout, de verbindingen en de houtconstructie voldoende droog te houden. In toepassingen met een hoge vochtbelasting en in grond- en watercontact speelt ook de natuurlijke weerstand van de gekozen houtsoort tegen schimmels een rol. Hier kan de houtsoortkeuze, naast de benodigde sterkteklasse, op gebaseerd worden. In het kort:

• voorkomen vochtbelasting of ophoping;
• toch kans op vocht: dan snel afvoeren.

Vlonderdelen van hout

Vlonderdelen, ook wel dekdelen genoemd, zijn leverbaar in verschillende houtsoorten en met verschillende profielen. Voor tuinen worden standaard vlonderdelen van 18 mm dik en circa 140 mm breed aangeboden, met een ‘anti-slipprofiel’. Voor professioneel gebruik zal men eerder kiezen voor dikkere en soms bredere delen, afhankelijk van de toepassing en bijbehorende eisen. De afmetingen worden dan bepaald op basis van de belasting (bezwijken en brand). Dit resulteert in de juiste dikte van de delen, in relatie tot de hart-of-hart afstand van de onderslagen. Veel voorkomende diktes zijn 25, 32 of 38 mm voor bijvoorbeeld steigers. Voor bruggendekken wordt vaak gekozen voor diktes vanaf 35 mm (NEN 5493 ‘Kwaliteitseisen voor loofhout in grond-, weg- en waterbouwkundige werken en andere constructieve toepassingen’).

Houtsoortkeuze

Houtsoorten met een natuurlijke duurzaamheidsklasse 1 of 2 (NEN-EN 350 ‘Duurzaamheid van hout en houtachtige producten’) zijn het meest geschikt voor houten vlonders, waarbij een levensduur van 25 jaar of meer wordt gevraagd. Met name tropische houtsoorten hebben deze eigenschap. Vaak hebben deze soorten ook een hogere sterkteklasse. Neem in bestekken bij voorkeur de vereisten ‘duurzaamheids- en sterkteklasse’ (bijvoorbeeld D30, D40,  D40 of D70) op, zodat de toeleverancier de meest passende houtsoort kan aanbieden. In het CROW handboek vind je een handige lijst met houtsoorten en eigenschappen per gww-toepassing.

Regelmatig halen kunststof vlonders het nieuws als ze geheel in vlammen zijn opgegaan. Tropische loofhoutsoorten kennen een hoge weerstand tegen brand en kennen een zeer lage vlamverspreidingssnelheid. Daarnaast hebben ze een trage inbrandsnelheid (circa 0,45 mm per minuut) waarmee dit bezwijkgedrag de veiligheid van de constructie borgt. Houten delen werken, in tegenstelling tot kunststof vlonderdelen niet of nauwelijks in de lengte. In het kort, denk aan:

• sterkteklasse (NEN 5493);
• natuurlijke duurzaamheidklasse (NEN-EN 350).

Profielkeuze in het ontwerp

Hoe gladder geschaafd het oppervlak van de vlonderdelen is, hoe sneller het vocht wordt afgevoerd van de constructie. Om gladheid te voorkomen bij achterstallig onderhoud is het toepassen van zogenaamd ‘anti-slip’ minder gunstig. In de groeven hoopt zich zand en vuil op dat vochtophoping en groene aanslag en daarmee gladheid veroorzaakt. Alternatief zijn glad geschaafde delen, eventueel voorzien van  geschaafde bolling (zie Figuur 1). Standaard anti-slip delen omkeren kan natuurlijk ook.

Daarnaast zijn vlonderdelen, voorzien van met zwaluwstaart ingefraisde ‘gritstrips’, afdoende tegen gladheid (zie Figuur 1). Deze strips bestaan uit epoxyhars met ingestrooid grid. Tenslotte worden, zoals bij de grote houten vlonder van Muziekgebouw Aan ’t IJ te Amsterdam, glad geschaafde planken in roosters met opgeruwde randen gelegd. Wellicht ten overvloede: het is essentieel om de vlonder op afschot te leggen, zodat het vocht (regenwater) via de dekdelen zo snel mogelijk afgevoerd kan worden.

In het kort, let op:

• voldoende afschot;
• juiste profielkeuze ;
• liever glad geschaafd met grip, dan ‘anti-slip’.

Figuur 1. Profielkeuze: traditionele ‘anti-slip’ presteert zonder zwaluwstaart ingefraisde gripstrip slecht op gladheid. Profielen met een glad geschaafde bovenzijde zijn sneller droog en stroef, zeker wanneer ze zijn voorzien van een gebold oppervlak.

Glad geschaafde vlonderplanken in stalen roosters bij vlonders Muziekgebouw Aan ’t IJ te Amsterdam.

Detailleren

Vocht kan zich ongewild op verschillende plaatsen in de constructie ophopen. Aandachtspunten zijn met name de aansluiting van vlonderdelen onderling of aansluitende materialen, zoals stijlen en de aansluiting van de vlonderdelen op de onderconstructie.

Om te voorkomen dat vocht zich (capillair) ophoopt kan men het best een dilatatie aanhouden van minimaal 7 mm, zodat de aansluiting kan ventileren. Omdat vocht tussen de houten delen door, op de onderslagen (liggers) kan komen, wordt aangeraden om tussen de vlonderdelen en de liggers een metalen of kunststof (EPDM- of foamband) strook aan te brengen (zie Figuren 2 en 3). Vochtindringing via de boorgaten van de schroeven die de dekdelen met de onderconstructie verbinden, moet eveneens voorkomen worden. Dat kan door de veel gebruikte thermisch verzinkte houtdraadbouten met bijbehorende ‘verzinkgaten’ te vervangen door schotelkopschroeven of schroeven die het boorgat helemaal afsluiten. Gebruik, om eventuele corrosie te voorkomen, áltijd RVS-bevestigingsmiddelen. Om hout te kunnen laten ‘werken’ moet men de bevestigingsmiddelen voorboren, volgens opgave van de fabrikant.

Let op:

• luchtige details met juiste dilatatie (tenminste 7 mm tussenruimte);
• aanbrengen vochtscherm tussen vlonderdelen en onderconstructie;
• voorboren bevestigingsmiddelen;
• gebruik schotelkopschroeven of schroeven die het boorgat direct afdichten.

Figuur 3. Het toepassen van EPDM- of foamband voorkomt lekkage van vocht via het boorgat van het bevestigingsmiddel in de houten ligger (CROW, 2022).

Figuur 4. Het toepassen van een RVS-profiel voorkomt eveneens lekkage van vocht via het boorgat van het bevestigingsmiddel in de houten ligger (CROW, 2022).

Aandacht

Vlonderconstructie met juiste detaillering: vlonderdelen met glad geschaafd oppervlak, juiste dilatatie tussen vlonderdelen onderling en de stijlen, aanbrengen van vochtscherm tussen vlonderdeel en ligger en afdekking boorgaten door gebruik van rvs schotelkopschroeven. Foto: Meerding bruggen.

Wat voor veel dingen van waarde in het leven geldt is dat je er voor moet zorgen, anders gaat het teniet; je relatie, het contact met je vrienden en relaties, je huis en je auto. Waarom dan niet die extra zorg voor onze mooie kunstwerken in de gww? Verzorg daarom ook vlonders door er periodiek het vuil, zoals zand, bladeren en eventuele groene aanslag van te verwijderen. Gebruik daarvoor harde borstels (met water), maar nooit een hogedrukspuit. Deze spuit de houtvezels kapot en zorgt voor opruwing van het oppervlak, waardoor er meer dan daarvoor vuil en vocht vastgehouden wordt.

Let bij de verzorging op:

• periodiek schoonvegen;
• geen hogedrukspuit gebruiken.

Tenslotte

Besteed vooraf voldoende aandacht aan een juist ontwerp en detaillering en zorg ervoor dat deze ook in de uitvoering wordt toegepast. Goed ‘voordenken’ voorkomt nadenken over extra kosten. Aangevuld met een passend, desnoods licht, onderhoudstraject kunnen houten vlonders jaren langer mee dan we vaak denken.

Meer informatie, over onderwerpen als ontwerp en verbeterde detailleren van kunstwerken is te vinden in het CROW-CUR Rapport 213 ‘Hout in de gww’ (www.crow.nl) of via www.houtindegww.nl, waar opdrachtgevers en ingenieursbureaus zich ook kunt aanmelden voor de incompany lunchbijeenkomsten van Centrum Hout.