Kennisplatform KKBK brengt kennis over bruggen en kademuren samen

Tekst: ing. Frank de Groot
Beeld: Alex Schröder

Een groot aantal steden en dorpen in Nederland heeft te maken met uitdagingen rond binnenstedelijke historische bruggen en kademuren. Gelukkig bevindt de kennisontwikkeling rond de verouderde bruggen en kademuren zich de laatste jaren in een stroomversnelling. Maar, deze kennis is nu nog versnipperd over verschillende gemeenten, bedrijven, kennisinstellingen en aannemers. Op het kennisplatform KKBK kan de kennis uit deze verschillende omgevingen gedeeld en gebundeld worden.

Het platform is een initiatief van Platform Binnenstedelijke Kademuren (BiKa), AMS Institute (zie verderop) en de gemeente Amsterdam. De initiatiefnemers nemen allemaal een eigen expertise mee: zo zit BiKa goed in het netwerk van gemeenten en AMS Institute in het netwerk van onderzoekers. Het platform richt zich op iedereen die zich professioneel bezighoudt met bruggen en kademuren. Denk aan wetenschappelijk onderzoekers en experts bij overheden, adviesbureaus en bouwbedrijven.

Platform BiKa

Het Platform Binnenstedelijke Kademuren (BiKa) maakt deel uit van het Kennisplatfrom CROW. “BiKa is ontstaan vanuit een behoefte van beheerders van kades en oevers om de kennis die er is ook echt te bundelen. Zo kan men met elkaar deskundigheid en kennis uitwisselen en ervoor zorgen dat de opgaven die er liggen om de kademuren te vervangen en renoveren beter uitgevoerd kunnen worden”, aldus Paul Litjens, Algemeen Directeur CROW, in een video op de website van zijn kennisplatform.

Het gaat daarbij niet alleen om de beheerders van kademuren, maar ook aannemers, ingenieursbureaus en kennisinstituten. Hoe moeten we een kademuur beheren, onderhouden en vervangen in binnenstedelijk gebied? “Een groot aantal steden en dorpen in Nederland heeft grachten en dus ook bruggen en kademuren. Het blijkt enorm lastig om de constructieve staat van 150 jaar oude kademuren of bruggen goed te kunnen beoordelen. Moeten ze geheel worden vervangen of kan het ook anders?”, zegt Martijn Meulblok, ingenieur bij de gemeente Amsterdam en voorzitter van platform BiKa.

“De meeste mensen denken bij binnenstedelijke kademuren aan Amsterdam en andere grote steden met grachten en historische binnensteden. Maar wat we vaak vergeten is dat er een heleboel kleinere gemeenten zijn die ook met deze problematiek kampen. Die gemeenten hebben een kleiner ambtenarenapparaat en minder deskundigheid in huis, maar hebben wel dezelfde opgaven”, aldus Paul Litjens. Martijn Meulblok vult aan: “De opgave is dusdanig groot en complex dat we groot gaan inzetten om kennisniveau, synergie en samenwerking naar een hoger plan te tillen.”

AMS Institute

De tweede partner in het kennisplatform KKBK is AMS Institute. Dit is een gezamenlijk onderzoeksinstituut van de vooraanstaande universiteiten Wageningen University & Research (WUR), TU Delft en Massachusetts Institute of Technology (MIT). Het onderzoeksinstituut werkt samen met de gemeente Amsterdam aan oplossingen voor de uitdagingen waarvoor de Metropoolregio Amsterdam staat. Alleen al in de gemeente Amsterdam zijn honderden bruggen en tientallen kilometers kademuur in slechte staat. Om de stad veilig, bereikbaar en leefbaar te houden, is er dringend actie nodig. Maar ook buiten Amsterdam speelt deze opgave op grote schaal.

Henk Wolfert is programmanager bij AMS Institute. Hij stond niet alleen aan de wieg van verschillende onderzoeksprogramma’s en -projecten rond bruggen en kademuren, maar ook aan die van het kennisplatform. Voor de oprichting van het platform KKBK waren volgens Henk Wolfert verschillende aanleidingen. Het startte met de komst van het NWO-onderzoeksprogramma Urbiquay. NWO staat daarbij voor de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Het programma Urbiquay (Urban Bridge and Quay Wall Innovations) richt zich op de ontwikkeling van duurzame oplossingen voor technische en procesuitdagingen rond herstel, vernieuwing en beheer van bruggen en kademuren in een complexe stedelijke context. Henk Wolfert: “Samen met het ministerie van IenW is het gelukt om budget te krijgen voor vier onderzoeksprojecten op dit gebied van elk ongeveer een miljoen. Dit programma kwam bovenop de projecten die we in rechtstreekse samenwerking met de gemeente Amsterdam al enkele jaren uitvoerden. Vervolgens haalden we een groot project binnen via het Nationaal Groeifonds. De meest recente ontwikkeling is dat er een City Deal Tijdloze Grachten in de maak is. Hierbij werken ministeries samen met verschillende gemeenten om kennis en ervaring uit te wisselen. Hoe goed is het dat we nu een platform hebben waarop we al deze mensen met elkaar in contact kunnen brengen?”

Gemeente Amsterdam

Sarah Bork was tot voor kort hoofd Innovatie, Programma Bruggen en Kademuren bij de gemeente Amsterdam. “De meerwaarde van KKBK is dat het bestaande kennis en netwerken met elkaar verbindt, en hieraan academische kennis toevoegt. Via bijvoorbeeld openresearch.amsterdam, het kennisplatform van de gemeente Amsterdam, leveren wij daar een actieve bijdrage aan. Net als met alles dat voortkomt uit onze deelname in Urbiquay, onze eigen innovatieprojecten (proeftuinen), de projecten van het Groeifonds en straks de City Deal”, zegt ze op de website van KKBK.

In 2024 komt in ieder geval in Amsterdam het herstel van bruggen en kademuren echt op stoom. Maar liefst vijftien projecten zijn of gaan in uitvoering en voor nog eens 21 projecten start de voorbereiding. Naast het herstel van de bruggen en kademuren werkt de gemeente ook verder aan de doorontwikkeling van innovaties waarmee tijd en kosten zijn te besparen en die minder overlast veroorzaken. Zo wordt aan de Waalseilandsgracht voor het eerst een methode toegepast om een kademuur te renoveren in plaats van volledig te slopen en vervangen. Dat gebeurt met groutinjectiepalen, waarmee de kademuur voor minstens 30 jaar (maar misschien nog veel langer) weer op orde wordt gebracht. Ondertussen werkt de gemeente aan nog drie van zulke renovatiemethoden: buoycrete (groutmengsel dat onder water verhardt), bio-cementatie (zandpakket achter kademuur versterken door activatie bodembacteriën) en de kadefundovatie (in/op buispalen voor de kademuur wordt koppelstuk met passtuk aangebracht die de kademuur ondersteunt).

Tot slot wordt er gekeken naar mogelijkheden om bomen te behouden, groen te stimuleren en duurzamer te werken. Denk bij dat laatste aan elektrisch werken, minder staal en beton gebruiken, maar ook vleermuiskasten onder bruggen, ingebouwde visstenen onderaan kademuren en inkepingen voor allerlei varens aan de bovenkant.

Breed toepasbare kennis

“Het is mooi dat we nu op KKBK een plek hebben waar je alle soorten kennis kunt vinden, zoals omgaan met groen op kades. Daarnaast is het bouwen van een kade op zich makkelijk, maar in de context van een historische binnenstad juist heel complex. Tot slot hebben historische kademuren, bruggen, sluizen en zelfs oude huizen van alles gemeen: ze bestaan van oorsprong uit metselwerk en hout, nu meer uit beton en staal. Kennis hierover uit het ene domein kan kennis uit het andere versterken. Er zit een flinke overlap in al die domeinen. KKBK kan daarin ondersteunen”, aldus Martijn Meulblok.

Hij besluit: “Het platform biedt de mogelijkheid om met experts uit de hele keten in contact te komen. Dat moet echt, want de kennisontwikkeling rond de verouderde bruggen en kademuren liep achter en bevindt zich nu in een stroomversnelling. We hebben elkaar nodig om bijvoorbeeld goed in beeld te kunnen brengen hoe het met de staat van bruggen en kades gesteld is. Zo is uit recent onderzoek gebleken dat veel van de bruggen en kades eigenlijk beter waren dan gedacht en nog best een tijdje mee kunnen. Zo zie je hoe belangrijk het is dat we goede toetsingsmethoden en -modellen hebben.”

Meer weten? Kijk op https://kkbk.nl