Wijk De Parken circulair aangepakt

Tekst: ing. Frank de Groot
Beeld: Roelofs

De fraaie wijk De Parken (55.000 m2) uit de jaren dertig, wordt in fasen circulair aangepakt.

De Parken is een bijzondere wijk met beschermd stadsgezicht. De wegen in De Parken krijgen in vijf jaar tijd een flinke opknapbeurt, waarbij onder meer de asfalt- en betonverharding wordt vervangen door gebakken klinkers. Tegelijkertijd vindt onderhoud plaats aan de riolering, inclusief de aanleg van een apart stelsel om het regenwater naar de aanwezige vijvers te vervoeren. In het najaar van 2017 is dit circulaire project gestart en deze zomer wordt de eerste fase afgerond.

Dit project kent ook de eerste circulaire civiele aanbesteding in Nederland volgens Rapid Circulair Contracting (RCC). In plaats van uitgebreide bestekken, een juridisch ingestoken toonzetting en een uitvraag (grotendeels) op prijs, is Roelofs geselecteerd op basis van visie, (circulaire) innovatie en samenwerkend vermogen. “Dat is in Nederland heel bijzonder. De duurzame ambities in openbare aanbestedingen zijn behoorlijk laag. Bouwend Nederland gaf twee jaar geleden nog aan dat bij maar liefst 84% van de aanbestedingen van de overheid duurzaamheid nog geen enkele rol speelt. We zitten in een lineaire economie. Feitelijk ben je telkens weer bezig om voor een vierkante meterprijs te vechten. Ik zal je eerlijk bekennen dat de lol er voor mij een paar jaar geleden helemaal af was. Nu we bij Roelofs duidelijk gekozen hebben voor duurzame en circulaire ambities heb ik al mijn plezier weer teruggevonden. Wat is er mooier dan met een opdrachtgever te sparren over het circulair renoveren van openbare ruimte binnen een van te voren vastgesteld budget? Ik verwacht dat dit echt de toekomst wordt in Nederland. Bedrijven hebben dan visionairs nodig, in plaats van alleen maar techneuten. En inkopers gaan inkopen op duurzaamheid, in plaats van prijs”, zegt ing. Robby van den Broek, hoofd kenniscluster en senior adviseur Energie en Milieu bij Roelofs.

Van het betongranulaat uit de oorspronkelijke betonnen verhardingslaag zijn door De Hamer trottoirtegels gemaakt van 30 x 30 x 10 cm.

Van het betongranulaat uit de oorspronkelijke betonnen verhardingslaag zijn door De Hamer trottoirtegels gemaakt van 30 x 30 x 10 cm.

Circulair aanbesteden

Vanaf 2030 zullen alle overheidsaanbestedingen circulair zijn. Overheden gaan daadwerkelijk circulair inkopen. Vanaf 2023 zullen alle uitvragen van de overheid, landelijk, provinciaal en gemeentelijk circulair zijn, tenzij dit niet (volledig) mogelijk is. Dit staat in de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie. Deze beschrijft de strategie om tot een circulaire bouweconomie te komen in 2050 en bevat de Agenda voor de periode 2018-2021. Deze Agenda is opgesteld door een transitieteam van experts uit wetenschap, overheid en marktpartijen. Het in januari 2017 gesloten Grondstoffenakkoord is leidend voor de Transitieagenda Circulaire Bouweconomie. Het team bouwt voort op het werk van de SER, gericht op een circulaire economie en op het Rijksbrede programma ‘Nederland circulair in 2050’. De Transitieagenda sluit ook aan op ‘De Bouwagenda’, die een strategie en aanpak beschrijft om de bouwsector te versterken en Nederland toekomstbestendig te maken.

“Ook Roelofs wil in 2030 als bedrijf klimaatneutraal zijn, maar dan moeten opdrachtgevers uiteraard ook meewerken. Als de uitvraag niet circulair is, kunnen wij niet circulair werken. Ook de toeleverende industrie moet voldoende circulair aanbod hebben. Wij zijn dan ook een groot voorstander van circulair aanbesteden”, zegt Van den Broek. Maar wat is circulair aanbesteden? In het artikel ‘Rapid Circular Contracting bij aanpak Malderburchtstraat’ elders in deze uitgave, gaan we daar dieper op in. Kenmerkend aan Rapid Circular Contracting (RCC) is dat er niet vanuit een vooraf uitgewerkt plan een uitvraag wordt gedaan, maar dat partijen wordt gevraagd om hun visie en ambitie op het project weer te geven, binnen een van te voren vastgesteld budget. Innovatiekracht, samenwerkingsvermogen en ervaring met circulaire economie krijgen de ruimte in de uitwerking van de werkzaamheden.

Er is ook een tafelblad uit een oude betonplaat gezaagd, om te dienen als parktafel. Deze steunt op drie houten boomstammen, afkomstig van bomen die tijdens een hevige januaristorm in 2018 zijn gesneuveld.

De route naar aanbesteding

“Voor het project ‘De Parken’ is er een marktconsultatie uitgeschreven, waar 58 partijen op hebben gereageerd”, vertelt Van den Broek. “Op basis van Past Performance zijn er vijftien partijen geselecteerd. Deze partijen kregen een vragenlijst toegestuurd, gericht op onder meer de visie op de circulaire economie. Naar aanleiding van de antwoorden, bleven er vijf partijen over. Die moesten allen een plan indienen, binnen een vastgesteld budget. Ieder plan is beoordeeld op onder meer circulaire visie, klimaatadaptatie, bereikbaarheid, veiligheid, burgerparticipatie, samenwerking met scholen en partners, ontkoppeling van hemelwater en omgevingsmanagement. Uiteindelijk is Roelofs gekozen om de dialoogfase in te gaan met de gemeente Apeldoorn.”
Juist de dialoogfase ervaart Van den Broek als bijzonder boeiend: “Het budget is bekend, dus daarover hoef je niet meer te onderhandelen. Het gaat echt om de inhoud. De dialoog vindt ook plaats op basis van vertrouwen. Roelofs heeft ook geen enkele jurist in dienst. Grote infrabedrijven wel, omdat er altijd gesteggel is over de contractvoorwaarden. Wij kiezen samen met de opdrachtgever voor samenwerking, in plaats van een dichtgetimmerd UAV-GC contract en RAW-bestek. Dat is dodelijk voor innovatie.”

Naast kwalitatieve voordelen, biedt RCC volgens Van den Broek ook financiële voordelen op: “Als aannemer kunnen we gewoon vijf tot zes procent winst & risico rekenen, in plaats van nul procent. Je kunt eindelijk weer werken met een gezonde marge. En de opdrachtgever krijgt een kwalitatief hoogstaand product, waarbij de Total Cost of Ownership uiteindelijk lager is dan bij een traditionele aanbesteding. In de eerste plaats is de Milieu Kosten Indicator (MKI) uiteindelijk lager, maar daarnaast zijn ook de onderhoudskosten lager. Het is dus win-win.”
Het optimum bereik je volgens Van den Broek door ook het onderhoud van de infrastructuur bij marktpartijen neer te leggen: “Een mooi voorbeeld is de N739 in Overijssel, waarbij een traject van 10 kilometer voor een jaar is verkocht aan Dura Vermeer. De provincie least dat deel weer terug voor een vast bedrag per kwartaal. De overheid betaalt dan voor het gebruik van de weg, in plaats van het bezit. De aannemer is daardoor gebaat bij gering onderhoud en een hoge restwaarde. Dat bevordert de circulaire economie en het hergebruik van asfalt. Ik juich dit soort constructies toe.” Elders in deze uitgave wordt uitgebreid ingegaan op dit project.

Bij het project is ook duidelijk gekozen voor participatie van bewoners en scholen. Op scholen wordt leerlingen met behulp van speciaal gemaakte illustraties uitgelegd wat er in hun wijk gebeurd en de rol van circulariteit daarin.

Project De Parken

De fraaie wijk De Parken (55.000 m2) uit de jaren dertig, wordt in fasen aangepakt. De eerste fase startte in 2017 en wordt deze zomer afgerond. In de wijk lagen onder het asfalt veel betonplaten. Deze zijn vergruisd, evenals de delen van de betonnen riolering die aan vervanging toe waren. Daarnaast is een apart stelsel aangelegd om het regenwater naar de aanwezige vijvers te vervoeren. Van het betongranulaat zijn door De Hamer trottoirtegels gemaakt van 30 x 30 x 10 cm. “Ze zijn wat dikker dan normale tegels, maar we hebben nog onvoldoende zicht op de druksterkte en weersbestendigheid. Vandaar dat ze overgedimensioneerd zijn”, aldus Van den Broek.
Er is ook aan gedacht om de rioolbuizen rechtstandig in de grond op te nemen, om ze te gebruiken als reservoir voor de opvang van hemelwater. Met een pomp zou het hemelwater dan weer opgepompt kunnen worden voor bijvoorbeeld het sproeien van planten. “Maar dat idee is maar bij één particulier daadwerkelijk uitgevoerd. De rest is vergruisd. Niet ieder idee is direct een succes, maar je moet wel out-of-the-box durven denken.” Er is ook een tafelblad uit een betonplaat gezaagd, om te dienen als parktafel. Deze steunt op drie houten boomstammen, afkomstig van bomen die tijdens een hevige januaristorm in 2018 zijn gesneuveld. Ook zijn er van dat hout krukken gemaakt. Het leerwerkbedrijf Lucrato van de gemeente Apeldoorn heeft de tafel gemaakt. Bij het leerwerkbedrijf werken mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt die begeleid worden naar betaald werk. “De circulaire parktafel is op 20 februari 2019 onthuld bij het Verzetsstrijderpark in De Parken. De tafel staat daarmee symbool voor de circulaire aanpak van de Parken.”

De bestrating is vervangen door gebakken klinkers. “Het voordeel van gebakken klinkers is dat ze een lange levensduur hebben en eenvoudig weer zijn op te nemen voor hergebruik”, aldus Van den Broek. “We moeten er eigenlijk naar toe dat er een terugnamegarantie zit op die straatklinkers. Die garantie hebben we recent voor het eerst afgegeven op de bestrating in een bedrijventerrein voor de Veiligheidsregio Friesland. Maar dan moet je wel precies weten welke materialen je hebt verwerkt. Daarom werken we met een materialenpaspoort, naar een idee van architect Thomas Rau van Madaster.”

Participatie bewoners en scholen

Bij het project is ook duidelijk gekozen voor participatie van bewoners en scholen. Bewoners konden meedenken over de circulaire aanpak. Op scholen wordt leerlingen met behulp van speciaal gemaakte illustraties uitgelegd wat er in hun wijk gebeurd en de rol van circulariteit daarin. “Het is heel belangrijk om onze jeugd al het belang van circulariteit mee te geven. Als dat ook echt zichtbaar is omdat het in de eigen wijk gebeurd, is de kans groot dat deze gedachte door jongeren wordt geadopteerd.”

Vier uitgangspunten De Parken

1. Er is geen afval: niets gaat naar de stort. Rioolbuizen als putten om hemelwater op te vangen. Hier kun je een pomp op aansluiten zodat je buiten kunt douchen of planten water kan geven.
2. Alle toegepaste materialen zijn compleet circulair en worden “as a service” toegepast. Beton uit de weg wordt verzaagd en er worden tafels van gemaakt. Gebeurt samen met Werkbedrijf Lucrato.
3. Aanleg is modulair en gedocumenteerd. Het grondstoffenpaspoort – bedacht door Thomas Rau – legt vast waar en hoe de grondstoffen zijn gebruikt. Als straks de tafels zijn verweerd, kunnen we het beton voor een vloer en het hout als ligger gebruiken.
4. Project wordt samen met opdrachtgever, werkbedrijf, scholen en partners uitgevoerd. Kinderen in de wijk krijgen uitleg over circulariteit.