Liggers A9 krijgen nieuwe bestemming op A44

Tekst: ing. Frank de Groot, met dank aan Rijkswaterstaat
Beeld: Rijkswaterstaat

Het uithijsen van de liggers in de A9.

Rijkswaterstaat wil in 2030 klimaatneutraal en circulair werken. Dat betekent een andere manier van bouwen. Circulair, demontabel, aangevuld met nieuwe materialen. In de huidige situatie worden liggers voornamelijk vermalen en ingezet als granulaat voor wegfundatie. Zonde natuurlijk, als je nagaat dat liggers van goede kwaliteit vaak meer dan honderd jaar mee kunnen.

Vaak kunnen deze liggers niet opnieuw worden gebruikt op dezelfde plek. Bijvoorbeeld omdat het ontwerp is aangepast en er dus liggers van een ander formaat nodig zijn. In 2018 werd bij Kampen het eerste betonnen circulaire viaduct van Nederland gebouwd. Hierbij werd geëxperimenteerd met een nieuwe techniek en een nieuwe manier van samenwerking. Het viaduct is negen maanden getest door bouwverkeer van de Reevesluis. Een geslaagd project, maar daarmee was er nog geen ‘inkoopklare’ werkwijze of oplossing voor circulaire viaducten. In 2020 is er daarom een innovatieuitvraag (SBIR) gedaan om met de markt een circulair viaduct te ontwerpen. Wat toen begon als een idee op papier, gebeurt inmiddels steeds meer in de praktijk.

SBIR

De innovatieuitvraag Strategic Business Innovation Research (SBIR) Circulaire Viaducten uit 2020 daagt de markt uit: hoe zien zij een circulair viaduct voor zich? Dat leverde 32 inschrijvingen op, veel meer dan verwacht. Hieruit zijn toentertijd drie consortia geselecteerd die een prototype circulair viaduct mochten realiseren.

Uiteindelijk zijn op 1 maart 2022 de eerste circulaire liggers vanuit een kunstwerk in de Europaweg (A7) Groningen hergebruikt in Appingedam. Dit is uitgevoerd door SBIR-consortium ‘Hergebruik Prefabliggers 2.0’, tegenwoordig ‘Liggers 2.0’. Daarin participeren Royal HaskoningDHV, Dura Vermeer, Haitsma en Vlasman, met SGS als onafhankelijk toetser. In Appingedam zijn de liggers hergebruikt voor een nieuwe brug die is gebruikt voor een tijdelijke woonwijk. De meeste liggers uit de Europaweg Groningen zijn echter in januari 2023 gebruikt in een nieuw viaduct bij Hoog Burel (A1) op de Veluwe. GWW Totaal heeft hier al uitgebreid over geschreven.

Hergebruik A9-liggers

Een volgende belangrijke stap bij de toepassing van circulaire liggers wordt dit jaar gezet. Rijkswaterstaat verbreedt namelijk de A9 tussen de knooppunten Badhoevedorp en Holendrecht naar vier rijstroken per rijrichting en legt een wisselbaan aan. In Amstelveen wordt de A9 verdiept aangelegd. Dit is het vijfde deelproject van het weguitbreidingsprogramma Schiphol-Amsterdam-Almere (SAA). Door de extra rijstroken verbetert de doorstroming en daarmee de bereikbaarheid van de noordelijke Randstad. Onderdeel van de werkzaamheden op de A9 is de sloop of renovatie van in totaal elf bruggen of viaducten, die gemiddeld tussen de 40 en 50 jaar oud zijn. Van de 360 liggers die in maart 2024 zijn ‘geoogst’ op de A9, krijgen er ongeveer 220 een herbestemming bij de Kaagbrug in de A44.

Ligger afkomstig van A9.

Naar A44

De A44 is één van de oudste snelwegen van Nederland en is aangelegd in de jaren ‘30 van de vorige eeuw. Door de jaren heen is de weg steeds meer en zwaarder belast. Uit inspecties en berekeningen blijkt dat drie viaducten (de Lisserweg, de Hoofdvaart en het Spoorwegviaduct) én een beweegbare brug (de Kaagbrug) in de komende jaren vervangen moeten worden. Het vervangen van de brug en viaducten is van belang om de A44 ook in de toekomst veilig te houden en de regio bereikbaar.

Zodra het project A44 zover is, worden de liggers op maat gemaakt, zodat de betonnen balken precies passen op hun nieuwe bestemming. Hans de Kievit, contractmanager project A44: “Als de liggers zijn opgeslagen, gaan we aan de slag om ze aan te passen op basis van het ontwerp van de opdrachtnemer. Zo passen de aangepaste liggers straks precies in het nieuwe werk. Voordat we de ‘nieuwe’ liggers plaatsen, worden ze eerst gecontroleerd en gekeurd. Zodat we zeker weten dat ze aan de hoogste eisen voldoen.”

Het is de eerste keer dat Rijkswaterstaat op zo’n grote schaal liggers ‘oogst’. Hiermee komt de ambitie ‘in 2030 klimaatneutraal’ een stap dichterbij.

Nationale Bruggenbank

Kwalitatief goede liggers uit de A9 die niet nodig zijn in de A44, gaan naar de Nationale Bruggenbank. In deze ‘liggerbank’ worden de komende tijd steeds meer liggers verzameld, wachtend op een tweede leven in een brug of viaduct. Het vinden van een nieuwe bestemming voor liggers is een nieuw proces, waarbij nog veel geleerd moet worden.

In Nederland zijn ongeveer 40.000 bruggen en viaducten, waarvan de komende 15 tot 20 jaar 295 viaducten moeten worden vervangen. Het uiteindelijke doel is een markt in circulaire materialen, waaronder dus ook liggers, op een grotere schaal. Het doel van Rijkswaterstaat is om hier al lerend naar toe te werken. Om dat te bereiken, moet er bij ontwerpen voor nieuwe bruggen of viaducten in de toekomst ook vaker gekeken worden naar beschikbare of vrijkomende liggers om vervolgens op basis daarvan het uiteindelijke ontwerp te maken. Met een paar kleine aanpassingen in het ontwerp is het soms al mogelijk om een bestaande ligger op te nemen in een brug of viaduct, waardoor deze een tweede leven krijgt. Het uiteindelijke doel is een markt voor circulaire materialen, met meer dan alleen liggers, op grote schaal.

Groene Liggers V.O.F.

Rijkswaterstaat en Groene Liggers V.O.F. hebben in december 2023 een samenwerkingsovereenkomst getekend om de opschaling van hergebruik van liggers door te ontwikkelen tot een volwassen markt.

Het succes van het hergebruik van liggers heeft het consortium Liggers 2.0 begin 2023 bewezen, met onder andere het inhijsen van bestaande liggers in een nieuw viaduct bij Hoog Burel (A1). Foto: © Erik Karst Fotografie.

De samenwerkingsovereenkomst brengt Rijkswaterstaat en twee consortia samen, die zijn ontstaan uit het SBIR (Small Business Innovation Research) initiatief ‘circulaire viaducten’ in 2019. Als resultaat van deze SBIR vormen deze twee consortia samen een koplopersgroep op het gebied van hergebruik van liggers. Dit gebeurt onder de naam Groene Liggers V.O.F.

De twee consortia zijn:

• • Liggers 2.0: Dura Vermeer Infra Participaties, Royal Haskoning DHV, Haitsma Beton en Vlasman Betonbewerkings- en Slooptechnieken.
  • Closing the Loop: GBN Groep, Strukton Civiel, Antea Group en Nebest.

Meer weten? Kijk op www.circulaireviaducten.nl.

Protocol hergebruik van betonnen liggers

Hergebruik van prefab liggers is mogelijk. Dat is de uitkomst van de pilot die uitgevoerd is bij het viaduct over de A1 bij Hoog Burel. De pilot is uitgevoerd met zestien hergebruikte liggers, afkomstig uit het viaduct Europaweg in de A7 in Groningen. De veiligheid en levensduur zijn gegarandeerd en met onderzoek en berekeningen onderbouwd. Het volledige proces is vastgelegd in een protocol op basis waarvan SGS een kwaliteitsverklaring heeft afgegeven.

Het protocol is als pdf te downloaden via www.circulaireviaducten.nl. Klik op ‘nieuws’ en bij 15 maart zie je het protocol staan.

Begin 2023 werden bij de bouw van het nieuwe viaduct Hoog Burel over de A1 hergebruikte liggers toegepast, afkomstig uit de A7 bij Groningen.