400 km2 dak beschikbaar voor klimaatadaptatie

Tekst: Henk Wind
Beeld: Nationaal Dakenplan, tenzij anders vermeld

Het dak van Aeres Hogeschool in Almere is een voorbeeld van duurzame multifunctionele inrichting.

“De belangrijkste missie van Stichting Nationaal Dakenplan is dat in de ruimtelijke inrichting het dak dezelfde aandacht gaat krijgen als bodem en maaiveld daarin hebben”, zo stelt programmamanager Irene Poortinga.

Multifunctionele daken kunnen verschillende kleuren hebben. Een groen dak spreekt voor zich: dat is een dak met beplanting. Een blauw dak staat voor waterberging, een rood dak voor een dak met een sociale ontmoetingsfunctie en een geel dak voor energieopwekking. Nationaal Dakenplan streeft vooral naar multifunctioneel gebruik, met dus meer dan alleen PV-panelen. “Denk bijvoorbeeld ook aan de combinatie van PV met groen. Het is bewezen dat groen onder PV gunstig is voor het rendement van de panelen, doordat die minder warm worden. De kennis die hierover wereldwijd wordt opgedaan bundelen wij in een overzichtelijke infographic, zodat straks iedereen kan zien welke beplanting je hebt beste kunt gebruiken en onder welke hellingshoek de panelen dan het meest rendement hebben.”

Speerpunten

Programmamanager Irene Poortinga: “Belangrijke speerpunten zijn verbreding van de mindset, verankering in beleid, stimulerende financiering en verspreiding en verdieping van kennis.” Foto: Monique Kooijmans.

Het bundelen van kennis is één van de manieren waarop het Nationaal Dakenplan zijn doel wil bereiken. Het wil komen met duidelijke handreikingen op allerlei terreinen. Belangrijke speerpunten daarin zijn verbreding van de mindset, verankering in beleid, stimulerende financiering en verspreiding en verdieping van kennis, door vakmensen en innovatie.

“Nationaal Dakenplan is een stichting en heeft geen commercieel belang. De stichting is in 2020 voortgekomen uit de GreenDeal die liep van 2014 tot 2019. Het is een netwerk van partners die samenwerken om multifunctioneel gebruik van het dak te stimuleren. Dat zijn maatschappelijke organisaties, overheden zoals provincies, gemeenten en waterschappen, kennisinstellingen en bedrijven. Nationaal Dakenplan legt zelf geen multifunctionele daken aan. Dat doen de bedrijven. Nationaal Dakenplan is echt gericht op het opdoen, verzamelen en verspreiden van kennis.” Dat is nodig, zo ervaart Poortinga. “Er is best wel veel kennis, maar die is vaak niet te vinden.

Bewustwording

Niettemin begint alles met bewustwording. Vragen naar kennis komt pas als mensen na gaan denken over multifunctioneel gebruik van hun dak. “Daarbij hebben we heel verschillende doelgroepen, zoals corporaties en VvE’s, maar ook maatschappelijk vastgoed, bedrijven en particulieren. Waterberging en vergroening zijn belangrijk als het gaat om klimaatadaptatie. Dat geldt ook voor het opwekken van energie. Daarbij zorgt een groen dak ook nog eens voor verkoeling van de onderliggende ruimte. Maar een dak kan ook extra leefruimte vormen. Het is belangrijk om te kijken naar de omgeving. Wat is er nodig in een wijk of buurt? Is die versteend? Is er behoefte aan extra leefruimte? Of juist aan opwekking van energie? Daar moet je naar kijken vanuit ruimtelijke inrichting, zoals dat ook gedaan wordt bij de inrichting van het maaiveld.”

Om kennis te delen organiseerde Nationaal Dakenplan een partnerdag bij de Aeres Hogeschool in Almere.

Beleid

Daarmee komt eigenlijk automatisch een ander speerpunt van het Nationaal Dakenplan in beeld: verankering in beleid. De stichting zou liefst zien dat in het toekomstige Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl, opvolger van Bouwbesluit onder nieuwe Omgevingswet) een zwaardere belastingsnorm voor platte daken wordt vastgesteld. Dat voorkomt dat er nieuwe daken worden gebouwd die te licht zijn om er nu of later nieuwe functies aan te koppelen.

Daarnaast mikt de stichting op de komende Omgevingswet, waarin decentrale overheden hun ruimtelijk beleid moeten gaan vormgeven. “Steden als Den Haag, Rotterdam en Amsterdam zijn al heel ver om dakenbeleid daarin te integreren. De kennis en ervaring van die gemeenten willen we graag verspreiden. Zo geldt in Amsterdam sinds 2021 de hemelwaterverordening, die nieuwbouw verplicht om hemelwater voor bepaalde tijd op eigen terrein op te slaan. Maar overheden kunnen ook beleid ontwikkelen voor de daken van hun eigen gebouwen en maatschappelijk vastgoed. Wat je ziet, is dat het bij een dak gaat om water, groen, leefbaarheid en energie, terwijl dat bij gemeenten vaak afzonderlijke aandachtsgebieden zijn. Dat vereist een interdisciplinaire aanpak.”

Dit is belangrijk in met name stedelijke gebieden, maar ook bij bijvoorbeeld industrieterreinen. “Ook daar is vaak een groot oppervlak verhard of bebouwd. En denk verder aan het binnenklimaat in gebouwen, zoals een grote hal. Een groendak kan door zijn isolerende werking een te grote opwarming tegengaan. Op elk dak kan wel iets gedaan worden, en dan het liefst multifunctioneel.”

Financiering

Om dakeigenaren over de streep te halen, is ook stimulerende financiering nodig. Er is niet altijd een economisch model te maken voor een multifunctioneel dak. Uit inventariserende gespreken die Nationaal Dakenplan voerde met banken, investeerders en vastgoedeigenaren blijken de huidige subsidieregelingen tekort te schieten. “Er zijn regelingen vanuit klimaatadaptatie, maar dat zijn vaak tijdelijke regelingen en het is vooraf niet zeker dat de subsidie beschikbaar is omdat de pot ook leeg kan zijn. Vastgoedeigenaren vinden dat te veel gedoe en willen zekerheid op langere termijn. Om grote klappers te maken heb je eigenaren van grote daken nodig. We onderzoeken nu via interviews, expertsessies en een enquête tegen welke drempels zij aan lopen en van wat voor financieringsmodellen de eigenaren zelf enthousiast worden. Daarbij kijken we natuurlijk naar goede voorbeelden, zoals energieopwekking op het dak, waar goede businessmodellen voor zijn.”

Het opdoen, verzamelen en verspreiden van kennis is een belangrijke doelstelling van Nationaal Dakenplan.

Kennis

Een belangrijke pijler van Nationaal Dakenplan is het opdoen, verzamelen en verspreiden van kennis rondom multifunctionele daken. Dat begint al bij de opleidingen. “Belangrijk is dat er in de opleidingen voor zowel studenten als voor professionals aandacht is voor multifunctionele daken. Zij moeten weten hoe je een multifunctioneel dak ontwerpt, bouwt en inricht.”

Daarbij is veel kennis al aanwezig in de markt, met name bij de deelnemende bedrijven. Maar er is ook nog veel te onderzoeken. “Denk bijvoorbeeld aan de vraag welke planten het beste helpen om hittestress te voorkomen. Welke planten verdampen het meest en dragen dus het meest bij aan verkoeling?”

Daarnaast moeten dakeigenaren en andere geïnteresseerde partijen weten waar ze informatie kunnen halen. Ook moeten ze snel kunnen beoordelen wat er haalbaar is op hun dak. Nationaal Dakenplan werkt daarvoor aan diverse handreikingen. “Er is verspreiding van kennis nodig. Zoals over de opbouw van een blauwgroen dak, met waterberging en groenbeplanting. Welke planten passen daarbij? Wat zijn de mogelijkheden in opbouw en welke belasting geeft dat op het dak? Ook bij een lichte draagconstructie is altijd wel iets mogelijk. Er zijn namelijk lichtgewicht PV-systemen en lichtgewicht groendaken. Maar denk ook aan een terras. Een dak heeft afschot en op een horeca-terras wil je geen tafels die scheef staan. Waar moet je rekening mee houden, hoe kun je dat oplossen en waar kun je terecht voor kennis en informatie?”

Poortinga omschrijft de rol van Nationaal Dakenplan vooral als ‘oliemannetje’, die er voor zorgt dat een en ander soepel gaat lopen. “We zijn tevreden als anderen het over gaan nemen en onze stimulans niet meer nodig is.”

Nationaal Dakenplan bezocht tijdens een partnerdag het dak van het Depot van Boijmans van Beuningen.